Туурга тусгаар нүүдэлчин Монгол Улсад казах түмэн 1850-1860-аад онд ирсэн түүхтэй. Монголчууд төв Азид эрт дээр үеэс гал голомтоо бадрааж буурал түүхийн урт замд дэлхийн талыг эрхшээсэн. Өрнө дорныг холбож, бусдын хараанд орж доройтон мөхлийн ирмэгийг туулж явсан түүхтэй. Монголын ард түмэн эзэн Чингис хаанаас улбаатай бие биенээ эрхэмлэн хүндэлж ирсэн ард түмэн.

Хүн болгон төрөлх эх орон, газар шороо, ард түмэн, аугаа их хэл соёлоороо бахархдаг Казах түмэн бид ч гэсэн Монголын ард түмнийг аугаа их ард түмэн гэж бахархдаг. Тэр их аугаа үндэстний нэг хэсэг нь казах түмэн түүхэндээ гавьяатай Монгол оронд төрөн өсөж өндийж, аз жаргалтай явах хувьтай ард түмэн билээ. Монголын төр засаг казах түмний хувьд их зөв бодлого баримталж баруун хязгаарт энх тунх амьдрах асуудлыг нь төр засгийн удаа дараагийн бодлого шийдвэрээр баталгаажуулж, бүх талаар дэмжин туслалцаа үзүүлж ирснийг бид мартахгүй, мартах ч ёсгүй. 

Ардын хувьсгалаар бойжиж хүмүүжин, ялалтыг бэхжүүлэн хамгаалж, тус орныг социализмын замаар хөгжүүлж социализмын бүрэн төгс ялалтыг хангахын төлөө тэмцэх хүртэл энэ хугацаанд Монголын төр засгаас улсын анхдугаар их хуралд казах түмний төлөөлөл анх удаа оролцож, анхдугаар Үндсэн хуулиа батлах, тусгаар улсаа дэлхийд зарлан тунхаглах үйлст хүчин зүтгэж, түүхэнд нэр нь мөнхөрсөн билээ.

Баян-Өлгий аймгийг байгуулах ажлыг их удирдагч Х.Чойбалсан санаачилсан боловч бүтээлчээр хэрэгжүүлсэн хүн болох Монгол төрийн гарамгай удирдагч Маршал Ю.Цэдэнбал 1940 онд Монгол Улсын дээд удирдлагад дэвшиж ажилласан үеэс казах түмэн сэргэн мандаад зогсохгүй улс даяар үлгэр жишээ үзүүлсэн юм. 1921 оны Толбо нуурын тулалдаан болон 1939, 1945 оны Японы эсрэг байлдаан, баруун хязгаарын тулгаралтын ялалтанд казах эрс цусаа урсгаж эрэлхэг гавьяа байгуулсныг Монгол Улсын төр засаг өндөр үнэлдэг. Бүтээн байгуулалтад ч казах хүмүүс төр засгийн яв гэсэн газраар явж, хий гэсэн ажлыг хийж, нэгэн үзүүрт сэтгэлээр хичээнгүйгээр улс эх орны төлөө үнэнч шудрагаар ажиллаж авьяас чадлаа зориулж ирснийг төр засаг өндөр үнэлж, үндэсний цөөнхийг онцгойлон харж хандаж байдагт казах түмэн баярлаж, бахархаж явдаг аа. Баян-Өлгий аймаг байгуулагдсаны 80 жилийн ойг тохиолдуулан казах түмний өмнөөс болон XX зууныг элээж цэнэгтэй бууны овоо хараанд онуулж бууны гох, хутга сэлэмний бариулаас салалгүй Монгол Улсын тусгаар тогтнол, үндэсний аюулгүй байдал, хөгжил дэвшлийн төлөө залуу нас, бүлээн цусаа хайрлалгүй хойч үеийнхэн гэж тэмцэж явсан олон мянган ахмадын нэг нь би болой.

Хоёр дайнд оролцсон, 90 давсан настай, ахмад дайчин Б.СЕЙЛХАН