Төв аймгийн Зуунмод сумын Засаг дарга бөгөөд Зуунмод хотын захирагч Г.Мөнхбадралтай цаг үеийн сэдвээр ярилцлаа.

-Улс орон даяар өндөржүүлсэн бэлэн байдалд байна. Танай сумын хувьд энэ үед хэрхэн ажиллаж байна вэ?

-Улс орон төдийгүй дэлхий даяараа цар тахлын эсрэг арга хэмжээ авч байна. Дэлхий нийтээрээ ингэж хөл хорионд орж, эдийн засаг хүндэрч байгаа нь шинэ зүйл болж байна. Төрийн байгууллагуудын хувьд гамшиг ослын үед ажиллах төлөвлөгөө гэх мэт зүйл байдаг л даа. Тэр нь голдуу гал түймэр, газар хөдлөлт зэрэг гамшиг, осолтой холбоотой байдаг учир сургалтад сууж, иргэддээ сэрэмжлүүлэг өгөх журмаар ажилладаг байсан. Гэтэл энэ удаад орон нутагт нэлээд онцлогтой байна. Улсын онцгой комиссын шийдвэрээр аймагт Онцгой комисс байгуулагдсан. Сум болгонд Онцгой комисс байна. Сум бүр шуурхай штаб ажиллуулж байна. Шуурхай штаб нь 24 цагаар байнгын жижүүртэй байж, мэдээгээ авч байна.

Бид эрүүл мэнд, мэргэжлийн байгууллагуудын зөвлөмжийг хэрэгжүүлэх ажлыг нэгдүгээрт тавьж ажиллаж байна. Амны хаалт зүүх, хүн хоорондын зайг баримтлах, ариутгал халдваргүйжүүлэлтийн ажил хийж байна. Манай хот 17 мянган хүн амтай, 5300 орчим өрхтэй учир халдваргүйжүүлэлтийн ажил хийхэд нэлээд хөрөнгө, зардал, цаг хугацаа орж байна. Өнгөрсөн долоо хоногт аймгийн Онцгой комиссоор хөрөнгө мөнгийг нь шийдүүлүүлээд нүхэн жорлонг ариутгах ажил хийлээ. Нийтдээ 2900 гаруй нүхэн жорлон байна. Эдгээр жорлонг ариутгах ажлыг бид долоо хоногт багтааж хийлээ. Аймгийн Онцгой комисс, Эрүүл мэндийн газрын зөвлөмжтэйгөөр манай сум багуудтайгаа хамтраад энэ ажлыг гүйцэтгэлээ.

Аймгийн төвд тусгай зөвшөөрөлтэй, ариутгалын мэргэжлийн гурван байгууллага байна. 40 гаруй барилгын 90 орчим орцыг ариутгалаа. Ариутгал, халдваргүйжүүлэлтийн ажлыг 7-10 хоногийн давтамжтай хийж байгаа.

Мөн коронавирусээс урьдчилан сэргийлэх, таниулах сурталчилгааны ажлыг баг болгон дээр хийж байна. Цагаан хоолойгоор сэрэмжлүүлэг хүргэж байна. Амны хаалт зүүх, гараа тогтмол ариутгах, шаардлагагүй бол гэрээсээ гарахгүй байхыг иргэддээ зөвлөж байна. Сумын Шуурхай штаб дээр багш нараас бүрдсэн эргүүлийн баг гаргалаа. Шуурхай штабынхан тоглоомын талбай, олон нийтийн газарт бөөгнөрөл үүсгэхгүйн тулд тараах арга хэмжээг авч байна. Хүүхдүүд гурав дөрвөөс дээш тоогоор цуглавал очоод анхааруулж сануулж, маск зүүхийг зөвлөж, тарааж байна. Гэх мэтчилэнгээр урьдчилан сэргийлэх ажлуудыг тасралтгүй хийж байгаа.

Зуунмод хот бол нийслэлтэй ойрхон, говиос чиглэлтэй их замын газар. Өмнөговь, Дундговь зэрэг аймгаас ирж байгаа хүмүүс Улаанбаатар хот руу орохоос өмнө Зуунмод хотод буудаллаж, үйлчилгээ авдаг. Энэ утгаараа манай хот хөлийн газар. Тийм ч болохоор урьдчилан сэргийлэх ажилд ихээхэн анхаарч байна. Үүнд ч нэлээд хөрөнгө гарч байна. Байгууллага, аж ахуйн нэгжүүдийн дэмжлэг, тусламж ч ирж байна. Бас Аймгийн Засаг даргын Тамгын газрын нөөц боломжуудаа ашиглаад энэ бүхнийг хийж байна.

-“Ковид-19” халдвараас болоод улс орны эдийн засаг уруудаж, иргэдийн амьжиргаа муудаад байна. Төлөвлөсөн ажлууд ч зогсож, цаашид байдал улам хүндэрч мэдэхээр байна. Танай Зуунмод хотын энэ онд төлөвлөсөн ажлууд хэр явж байна вэ?

-2020 оны төлөвлөгөөгөө өнгөрсөн онд гаргаад ИТХ-аараа батлуулаад ажилдаа орсон. Одоогоор төрийн ажил саатсан юм алга. Энэ онд Сум хөгжүүлэх сан, аймаг, улсын хөрөнгөөр тус тус хийгдэх ажлуудын сонгон шалгаруулалт, тендер нь зарлагдаад бүгд ном журмаараа явж байна. Санхүүжилтийн хувьд оройтох, одоогоор орж ирээгүй тохиолдлууд байна л даа. Энэ нь Засгийн газраас тайлбарлаад байгаа, нүүрсний экспорт саатсантай холбоотой байх. Гэхдээ энэ нь засагдах байх гэж бид харж байгаа. Орон нутгийн хувьд урсгал зардал, тог цахилгааны төлбөр, албан хаагчдын цалингаас бусад зардлуудыг хаачихсан байгаа.

Гэсэн ч бид энэ жил орон нутагтаа бүтээн байгуулалтын олон ажил төлөвлөчихсөн байна. Манзушир хийд хүртэл засмал зам барих зам барилгын ажлын тендер сая зарлагдаад гүйцэтгэгч нь шалгарсан байна билээ. Аймгийн төв дэх “Мон суль” ШТС-ын уулзвараас Манзушир хийд хүртэлх засмал замын ажил одоо эхэлнэ.

Мөн хотын төвд авто замын хэсэгчилсэн зам засварын ажлуудын тендер зарлагдаад явж байна.

Энэ жил Төв аймаг “Чанартай, хүртээмжтэй төрийн үйлчилгээ”-ний жилийг зарлачихаад байгаа. Иргэдэд төрийн үйлчилгээг хөнгөн, шуурхай хүргэхийн тулд онцгой анхаарч байна. Манай аймгийн Засаг даргын Тамгын газрын хувьд ISO стандартыг хангасан. Сум маань энэ жил энэ стандартад шилжих гээд ажиллаж байна.

Төрийн албан хаагчдын хандлага, соёлоос эхлүүлээд төрийн үйлчилгээ авахаар орж ирсэн иргэн ямар үйлчилгээг хэрхэн хурдан шуурхай авах вэ гэдэгт нэлээд анхаарсан жил болж байна. Иргэн төрийн үйлчилгээг аваад сэтгэл ханамжтай гарах хүртэлх бүх үйл явц энэ стандартад хамаарагдаад байгаа юм. Иргэнийг хөтөч тосч авч уулзана. Жишээ нь, газрын тухай асууж лавлах зүйл байгаа бол сайтаас бүх мэдээллийг нь харуулаад газар авах хүсэлт гаргахад ямар материал бүрдүүлэх тухай мэдээллийг өөрийнхөө цахим шуудан руу илгээж болно. Эсвэл хэвлээд авчихаж болно. Энэ мэтээр шинэ шинэ ажил хийгээд байна.

-Хаврын тариалалтын тухайд. Зуунмод сум хүлэмж олонтой доо?

-Манай Зуунмод сум газар нутгийн хувьд бага, байршлын хувьд өндөрлөг. Хөрсний шимийн хувьд бусад сумдтай харьцуулахад бага л даа. Гэхдээ тариалалтын ажил эхэлсэн. Өрхийн тариалалт эхэлж, хүлэмжийн тоо нэмэгдээд байна. Хүлэмжийн тоо сүүлийн жилүүдэд огцом нэмэгдсэн. Түүнтэй холбоотой худаг гаргах айлуудын тоо ч өслөө. Өөрийнхөө 0.7 га газартаа хэрэгцээний ногоо хурааж авч, илүүг нь борлуулж ашиг олдог өрхүүд нэмэгдэж байна. Энэ жил Зуунмод сум “Монгол ногоо” төсөлд хамрагдсан. V баг буюу Нацагдорж багийн нэг гудамжны арав гаруй айл бүхэлдээ энэ төсөлд хамрагдаад тариалалтаа эхлүүлж байна. Төслийн зохицуулагч, сургагч багш нар нь ирж иргэдэд сургалт хийгээд явж байгаа. Хүлэмжнээс эхлүүлээд багаж хэрэгсэл өгч, ногоо тарих арга техникийг бүхлээр нь зааж өгөх ийм төсөл. Бидний зүгээс айлуудаа зохион байгуулж, худаг усных нь асуудлыг шийдэж байгаа.

Хэдий манай сум жижиг газар нутагтай ч өрхийн хэрэгцээний ногоо тарих ажлыг ихэд дэмждэг. Жилээс жилд тариалалт, ургацын хэмжээ өсч байгаа.

Бүх нийтээрээ мод тарих ажлын хүрээнд орон нутгаараа хөдөлж байна. Сумын Засаг даргын албан даалгавар, захирамж гарч байгууллага, аж ахуйн нэгжүүдийн зураглалыг гаргасан. Зураглалд тухайн байгууллагын мод тарих боломжтой талбайг судалж, хичнээн мод таривал зохихыг мэргэжлийн хүмүүс зөвлөсөн. Ингэхдээ аймгийн Засаг даргын Тамгын газрын Байгаль орчны албатай ярилцаад хотынхоо төвд 2300 гаруй суулгац тарихаар болж, тэдгээр суулгацуудаа байгууллагуудад үнэгүй тарааж, тариулна. Зуунмод сумын Засаг даргын Тамгын газар, Хот тохижуулах газартайгаа хамтраад хоёр метр ба түүнээс дээш өндөртэй нарс модыг мэргэжлийн байгууллагатай нь гэрээлээд хотынхоо төв гудамжаар тарихаар тогоог нь ухаад бэлтгэл ажлыг хийж эхлээд байна. Мод тарихаас илүүтэй түүнийг арчилж ургуулах нь чухал байдаг. Бид усалгааны асуудлыг давхар шийднэ. Энэ жилийн цаг агаарын төлөв мэдээгээр нэлээд хуурайшилттай байхаар байна. Манай сум түймрийн эмзэг бүсэд ордог. Их хуурайшилттай. Богд ууланд зорчихыг түр хориглочихоод байгаа. Богд уул, Манзуширын хийд чинь Хан-Уул дүүргийн нутаг юм шүү дээ. Хотод нийслэлийн Засаг даргын захирамж гарахад энд Манзуширын хийд рүү болон бусад ам руу нь ороход тус захирамж үйлчилдэг гэсэн үг. Зургадугаар сарын нэгэн хүртэл ногоон бүс рүү орохыг хориглочихсон байгаа.

-Зуунмод хотын иргэд, оршин суугчдын зүгээс ямар хүсэлт, саналыг голчлон тавьдаг вэ?

-Дэлхийн банкнаас санхүүждэг Тогтвортой амьжиргаа төсөл гэж бий. Энэ төслийн хүрээнд Орон нутгийн хөгжлийн сангийн хөрөнгөөр ажлууд хийдэг. Монгол Улсын хэмжээнд хүн амын нягтаршил, газар зүйн байршлаасаа хамаарч хөрөнгө нь төсөвлөгдөхдөө харилцан адилгүй байдаг. Манайд жилд 40-50 сая төгрөг төсөвлөгддөг байсан бол энэ жил 109 сая төгрөг энэ сангаар дамжиж ирж байна. Мөн үүн дээр сумын давсан орлогоо нэмээд 200, 300 саяар ажил үйлчилгээ хийгддэг. Ингэхдээ иргэдээс санал авдаг. Дараа онд хийгдэх ажлыг тухайн оныхоо тавдугаар сард багтаан багийн Иргэдийн нийтийн хурлаараа хэлэлцээд гарсан саналуудыг эрэмбэлдэг. Оны эцсийн хуралд нийт багаас ирүүлсэн саналуудыг дахин эрэмбэлээд ирсэн хөрөнгөнд нь хуваарилаад тэгээд ажил хэрэг болгодог зарчимтай.

2020 онд нийтдээ 218 сая төгрөгөөр ажил хийнэ. Иргэдээс тоглоомын талбай, гэр хороололд худаг усны асуудал, ухаалаг худаг, гэрэлтүүлэг, явган хүний зам, үерийн далан шуудуу татуулах, зам, гүүр янзлуулах зэрэг санал ирсэн. Энэ ажлуудыг дээрх хөрөнгөндөө багтааж хийнэ. Сумын хурлаараа энэ асуудлыг хэлэлцэж, зургаан багтаа хувааж зарцуулна.

-“Майдар сити, Aэросити хөгжих суурь бааз нь Зуунмод хот байх болно” гэж та өмнөх ярилцлагадаа онцолж байсан. Тэр утгаараа танай хот анхаарлын төвд байгаа. Үүнтэй холбоотойгоор ялангуяа бизнесийн байгууллагууд Зуунмод хотыг сонирхож байгаа байх?

-Ер нь сонирхож байна. Зуунмод хот бол анхаарлын төвд байгаа. Нийслэлийг 2030, 2040 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөнд хамрагдаж орж явдаг. Нийслэлд Монгол Улсын нийт хүн амын 50 гаруй хувь нь амьдарч байна. Цаашид жил ирэх бүр хүн ам нь нэмэгдэнэ гэж үзвэл даац нь хэтэрнэ. Тэгэхээр дагуул хотыг хөгжүүлье гэж яриад байгаа юм. Нийслэлийг хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөө гаргахаар дагуул хотуудыг хөгжүүлэх шаардлага тулгарна. Тэгвэл дагуул хотуудыг эдийн засгийн хөнгөлөлттэй бүс байлгавал ямар вэ гэдэг санал нэлээд дэмжигдээд байгаа. Засгийн газрын тогтоол дээр Зуунмод, Майдар сити, Аэроситийг эдийн засгийн хөнгөлөлттэй бүс болгох саналыг судалж оруулж ир гэж байгаа. Тэгэхээр Улаанбаатар хотоос үйлдвэр, үйлчилгээгээ Зуунмод хотод салбарлуулаад татварын хөнгөлөлт эдлэх боломж бүрдэнэ гэсэн үг. Хэрвээ нийслэлийг хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу дээрх санал дэмжигдээд энд аж ахуйн нэгж, байгууллага, үйлдвэрүүд байгуулагдахаар болвол хүн амьдрах таатай нөхцөл, сургууль, цэцэрлэг, эмнэлгийн үйлчилгээ хүрэлцээтэй байх ёстой болно. Үүнд ч төрийн бодлого, нийслэлийн бодлого чиглэх хэрэгтэй болж байгаа юм. Бид ч энэ төлөвлөгөөний дагуу өнгөрсөн дөрвөн жилд уг асуудалд анхаарал хандуулж, Зуунмод суманд дулааны цахилгаан станц барихаар болоод байна. Солонгосын Exim банкны хөрөнгөөр арван аймагт дулааны цахилгаан станц баригдаж байгаа. Ирэх 10 дугаар сард тендер нь задарна. Энэ станцыг шинэ суурьшлын бүсэд барина. Хотод шинээр баригдсан театр, авто вокзал, ЗХЖШ-ын байр энэ бүгд бол шинэ суурьшлын дэд төлөвлөгөөний дагуу баригдсан юм. Шинэ суурьшлын бүсийнхээ дулааны асуудлыг шийдчихэж ингэж байна. Хоёрдугаарт цэвэр усны нөөцийн сангийн байгууламжийн 6.7 км шугамыг солиод 4000 куб/метр болгож багтаамжийг нь нэг дахин өсгөчихөөд байна. Энэ нь цаашид Зуунмод суманд өндөр барилга барих боломжийг нь нээгээд өгчихөж байгаа юм.

Зуунмод хотод төрийн болон бизнесийн байгууллагууд орж ирснээр төсөвт маш их мөнгө өгч байна. Миний хувьд аймгийн ИТХ-ын төлөөлөгчөөр ажилладаг учир үүнд анхаарал тавьж, судалдаг. Хөшигийн хөндийн нисэх онгоцны буудал ашиглалтад ороогүй байгаа хэрнээ аймгийн төсөвт жилд 4.5 тэрбум төгрөгийн татвар төлчихөөд байх жишээний. Зуунмодын Хот тохижуулахын газрынхан маань тэднийхтэй гэрээ хийж, гаднах зам талбайн цэвэрлэгээг хариуцаад сард 2-3 сая төгрөгийн төлбөр авч байна. Ашиглалтад ороогүй байгаа газар жилд 4.5 тэрбум төгрөгийг татварт өгч байна гэдэг бол нэг аймгийн хэмжээнд бол том тоо шүү. Бүрэн утгаараа ажиллаад ирвэл энэ тоо улам нэмэгдээд ирэх болно. Энэ мэтээр ямар нэгэн хөрөнгө оруулалт орон нутагтаа өгөөжөө өгч байна. ЗХЖШ байгуулагдсанаар олон хүн ажлын байраар хангагдаж байна.

Налайх, Зуунмодны нутаг дэвсгэрийн зааг дээр сайжруулсан түлшний хоёр дахь үйлдвэр байгуулагдахаар газар авчихлаа. Тэр үйлдвэр бүрэн хүчин чадлаараа ажиллавал 1500 хүн ажиллана. Одооноос манай аймгаас хэдэн хүн тэдэнд ажиллах вэ гээд судалгаа хийгээд явж байна. Үүнийг дагаад Зуунмод хот маань түүхий нүүрснээс татгалзаад сайжруулсан түлш хэрэглэх хэлбэр рүү шилжихээс өөр аргагүй болно. Иргэд ч багийн хурал дээрээ энэ асуудлыг хөндөж ярьж эхэлсэн.

Сүүлийн үед аймаг, орон нутагт төдийлөн байдаггүй үйлчилгээний газрууд ч нэмэгдэж байгаа.

-Жишээ нь?

-Сүлжээ дэлгүүр, фитнесс, бүжиг, йогийн сургалтууд нэвтэрч эхэлж байна. Манай хот түрээсийн хувьд таатай бололтой юм. Ингэхээр бид яалт ч үгүй дахин төлөвлөлт хийхээс аргагүй болж ирж байна. Дийлэнх барилгууд насжилт өндөртэй, хүн амьдрахад хүндрэлтэй, засвар хийгээд тордлогоо авахгүй болсон. Дахин төлөвлөлтийн ажлыг бид энэ жил эхлүүлж чадлаа. Хотын төвд байсан Үйлдвэрчний эвлэлийн нэг давхар барилгыг дахин төлөвлөлтөд оруулж, таван давхар болголоо. Хүнсний үйлдвэрийн гэх тодотголтой хуучны байшингуудыг дахин төлөвлөлтөд оруулаад явж байна. Энэ мэтээр дахин төлөвлөлт, ирээдүй рүүгээ харсан ажлуудыг хийж байна.

Д.Гансаруул