ШУА-ийн Олон улсын харилцааны хүрээлэнгийн захирал, доктор, дэд профессор Д.Золбоотой ярилцлаа.

-Байнга төвийг сахих статус гэдгийг бид юу гэж ойлгох вэ?

-Яг хэллэг, томьёоллын хувьд, хуулийн төслийг анхлан санаачлагчийн тайлбараар бол ойрын болон алс ирээдүйд Монгол Улсад гадны улс орнуудаас ирэх дарамт шахалтыг бууруулах, тулгарч болох эрсдэл түүнээс зайлсхийх зорилготой гэж тайлбарладаг. Олон улс судлаач зарим эрхмийн үздэгээр өнгөрсөн ХХ зууны түүх, өнөөгийн олон улсын нөхцөл байдалд хамгийн эрсдэлгүй, манайх шиг улс оронд хамгийн тохирох сонголт гэж үнэлдэг. Товчхондоо, олон улсын хэмжээнд өрнөсөн маргаан, зөрчилд ямар ч үед, хэзээ ч аль нэг талыг нь дагаж сөргөлдөөнд нь татагдан орохгүй шүү л гэсэн санаа юм. Түүхэн сургамжуудаас харахад энэхүү байр суурийг баримталсан улс орнууд алдахаасаа онох нь илүү байсан гэдэгтэй маргах зүйл байхгүй. Харин тухайлан өнөөгийн нөхцөл байдалд Монгол Улсад зайлшгүй сөхөн гаргаж ирэх шаардлага, нөхцөл байдал бүрдсэн үү гэдэг талаас нь тайлбарлах бол өөр хэрэг.

-У.Хүрэлсүхийн Засгийн газар тавдугаар сарын 6-ны өдрийн 162 дугаар тогтоолоор “Зөвлөмж дэмжих тухай” Засгийн газрын 2015 оны есдүгээр сарын 14-ний өдрийн 375 дугаар тогтоолыг хүчингүй болсон байна. Мөн Монгол Улс байнга төвийг сахих талаарх бодлогыг сурталчлахгүй байх арга хэмжээ авахыг Гадаад харилцааны сайд Д.Цогтбаатарт даалгасан байна. Тэгэхээр бид төвийг сахихгүй болж байна гэж ойлгож болох уу?

-Хамгийн эхэнд таны асуултад өгөх миний хариулт бол судлаач хувь хүний байр суурь шүү гэдгийг тэмдэглэн хэлэхийг хүсч байна. Шууд утгаараа Засгийн газрын 2020 оны 162 дугаар тогтоолын үзэл санаа аль нэг талын үзэл бодол, байр суурийг илэрхийлээгүй гэж бодож байна.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч асан Ц.элбэгдоржийн үед санаачилсан “Монгол Улс байнга төвийг сахих тухай” хуулийн төсөл тухайн үедээ ч Уих-аар хэлэлцэгдээгүй, өнөөдөр дахин яригдахаа больсон. Тиймдээ ч уг хуулийн төслийн санааг дэмжин даган гаргасан засгийн газрын тогтоол нь шаардлагагүй болж өмнөх 2015 оны 375 дугаар тогтоолоо л хүчингүй болгосон асуудал гэж харж байна.

Монгол Улсын засгийн газар кабинетийн зарчмаар ажилладаг учраас хурлаар хэлэлцэх бараг бүх тогтоолын төсөл өөрийн танилцуулгатай байдаг. хэрвээ бидэнд боломж байдаг бол дурдаад байгаа 162 дугаар тогтоолын танилцуулгыг олоод харчих хэрэгтэй байгаа юм. хэдийгээр миний хувьд үзэж амжаагүй ч гэлээ уг танилцуулгад засгийн газрын гадаад бодлогын байр суурь гэхээсээ илүүтэй процессын талаас нь тайлбарласан байгаа болов уу гэж таамаглаж байна. Баримт бичгийн хувьд засгийн газрын тогтоол нь хуультай адил хүчин төгөлдөр л бол хэрэгжих учиртай. Тиймээс хүчингүй болгосон нь энгийн нэгэн процесс л байх.

-Төвийг сахихгүй байх нь бидэнд ямар ашиг тус басхүү хор хохиролтой юм бэ?

-Өмнөх тогтоолоо хүчингүй болгосон дараагийн тогтоол Монгол Улсын байр сууурийг тайлбарлаагүй байх. Тусгаар тогтнолоо эргэн сэргээснээс хойшхи 100 гаруй жилийн түүхэнд манай өвөг дээдэс хэт нэг талаас хараат болсноос бусад бүх л үед аль болох төвийг сахих бүр цаашлаад гуравдагч хөршийн асуудлыг гаргаж тавьж байсан байдаг. харамсалтай нь тэр үеүд нь их богинохон байж л дээ. Тиймээс нэг тогтоолоос болоод л шууд төвийг сахихаа больж байна гэж тайлбарлавал өрөөсгөл болно. Өнгөрсөн зууны дунд үеийн хүйтэн дайны ид халуурлын үеэр манай улс зхУ-ын талыг үнэнчээр баримталдаг байсан ч эвсэлд үл нэгдэх хөдөлгөөн, 77-ын бүлэг гээд харьцангуй намжмал байр суурийг ч орхигдуулж байгаагүйг түүхэн баримт, сурах бичгүүдээс харж болно.

-Засгийн газар яаруу, сандруу ингэж шийддэг нь ямар учиртай юм бол?

-Би таны асуулттай санал нийлэхгүй байна. хүчингүй болгосон гэх 372 дугаар тогтоол нь гарснаас хойш бүхэл бүтэн нэг их хурал, Засгийн газрын бүрэн эрхийн хугацаанаас урт буюу таван жилийг өнгөрөөсөн байна шүү дээ. Тиймээс харин ч алгуур, олон талаас нь харж гаргасан шийдвэр гэж хэлмээр байна. Угаасаа нийгмийн аливаа асуудал түргэн шуурхай гэхээсээ илүүтэйгээр олон талаас нь харсан “Долоо хэмжиж нэг огтлох” зарчмаар явах нь зөв байдаг. Тэр тусмаа гадаад бодлого, гадаад харилцааны асуудал бол бүр нарийн байх учиртай биз. Ахмад багш нарын минь нэрлэдэг “Төрийн алтан аргамж” хэт хуйсгануур шинжтэй байх нь зөв биш гэж бодож байна.

-Гадны улс орноос ямар нэгэн дарамт шахалт ирсэн байж болох уу?

-үүнд хөндлөнгөөс харж судалгаа хийдэг бид биш халуун гал тогоонд нь ойрхон байдаг бодлого боловсруулагчид, дипломат ажилтнууд маань илүү тодорхой хариу өгөх байх. Гадны гэхээсээ илүүгээр манай дотооддоо шийдвэр гаргагчдын үзэл бодолд тааруулах гэсэн оролдлого гэсэн тайлбар харсан. Манайх шиг улсын хувьд гадаад бодлогын шийдвэрт гадны юм уу хоёр хөршийнхөө байр суурийг харгалзах нь зайлшгүй. Түүнийг нь гадны дарамт гэх үү, эсвэл тусгаар улсын уян хатан гадаад бодлого гэх үү гэдэг өөр асуудал. зоосны хоёр тал ч гэх юм уу. Тэрнээс дотоод хэрэгт нь шууд хөндлөнгөөс оролцсон асуудал байхгүй л байх гэж найдаж байна.

-Төвийг сахих статусыг сурталчлахгүй гэж байгаа нь ШХАБ-д орох гэсэн нэг алхам байв уу?

-Таны асуулт “ШхАБ-ын үйл ажиллагаан дахь Монгол Улсын оролцоог нэмэгдүүлэх” тухай Монгол Улсын Ерөнхийлөгч х.Баттулгын мэдэгдэлтэй холбогдсон гэж ойлголоо. Яг үнэндээ сурталчлаад байх хууль, үзэл баримтлал гэж байхгүй. Босоо удирдлага хэрэгжүүлдэг дипломат алба тэр тусмаа сайд нь дур мэдэн сурталчлаад байсан юм байхгүй байх аа. Ардчилал, зах зээлийн нийгэмд шилжсэн гэдэг сүүлийн 30 гаруй жилийн түүхэнд хамгийн тогтвортой бодлого хэрэгжүүлж чадсан салбарыг гадаад харилцааны салбар гэдэг нь оргүй зүйл ч биш. Ямартаа ч нэгдсэн, тусгаар улсын хувьд гадаад харилцаандаа “нэг цонх”-ны зарчмыг амжилттай хэрэгжүүлж байгаагаа алдчихгүй л байх юмсан даа.

-Ер нь бидэнд ШХАБ-д элсэх зүй ёсны шаардлага байна уу?

-Бидэнд ажиглагчийн байр сууриа гишүүн болгож ахиулах бодит шаардлага байна уу гэдэг бол их ярвигтай. Та бүхэн дуулсан эсэхийг би мэдэхгүй байна, юу гэвэл МУиС-ийн ОУхНУС-иас эрхлэн 2019 оны нэгдүгээр сард хагас хаалттай хэлбэрээр зохион байгуулдаг цуврал академик мэтгэлцээн “Монгол Улс ШхАБ-д жинхлэх нь зөв үү” гэдэг сэдвээр болж өнгөрсөн юм. энэ салбарт харьяалагддаг судлаач, дипломатууд болон шийдвэр гаргагчдын төлөөлөл оролцсон уг мэтгэлцээнд “зөв, буруу” гэсэн байр сууриа тайлбарлаж, их л халуухан хэлэлцүүлэг өрнөж байлаа. Мөн Монголын дипломатын академиас эрхлэн “ШхАБ-ын хэтийн төлөв, Монгол Улсын баримтлах бодлого” сэдвээр нээлттэй хэлэлцүүлэг зохион байгуулж байлаа. эдгээр үйл ажиллагааны эмхэтгэлүүдийг сонирхсон хүмүүс олж үзэх боломжтой. энэ чиглэлээр гадаад бодлого, гадаад харилцаа, аюулгүй байдлын чиглэлээр судалгаа хийдэг эрдэм шинжилгээний хүрээлэн, Тинк-танк болон төрийн бус байгууллагуудын судлаачид ч олон сувгаар өөрийн өөрийн байр сууриа илэрхийлдэг. Тухайлбал, доктор р.Болдын “Монголын геополитикийн зарим асуудлууд” гээд бүтээлд их тодорхой дурдсан байгаа. Манай хүрээлэнд ч энэ чиглэлээр дагнан ажилладаг хүлээн зөвшөөрөгдсөн судлаач бий. Миний хувьд судлаачдын байр суурьд хүндэтгэлтэй ханддаг боловч өнөө, маргаашгүй элсэх зайлшгүй шаардлага юу байгаа вэ гэдэг талаар нухацтай бодоход алдаад байх зүйлгүй л гэж хардаг юм. Ажиглагчаараа байгаад байх, бүрэн эрхт гишүүн болох хоёрын хоорондын ялгаа хэр байх, бүр нарийвчилбал жирийн иргэдэд яаж тусах вэ гээд л асуудал их бий. Манай зарим ахмад судлаач, дипломатуудын хэлдэг нэг үгийг би анхаарах хэрэгтэй гэж боддог. Аливаа улсын төрийн гадаад бодлоготой холбоотой шийдвэрийг хэт задгайруулж “гудамж”-нд гаргаж хүссэн хүн бүхний амны зугаа болгоод байх шаардлагагүй гэдэг шүүмжлэлд үнэний хувь их бий.

-ШХАБ бидэнд юу өгч, биднээс юуг хүсэх вэ?

-энэхүү байгууллагын анхлан байгуулах болсон учир шалтгаан талаас нь аваад үзвэл манай улсад шууд өгөх өгөөж бараг л байхгүй юм шиг харагддаг. Анхны суурь философи нь хэмээн зарлаж байсан гурван “-изм” нь манай улсын хувьд тийм ноцтой асуудал үүсгэсэн асуудал одоогоор лав байхгүй. Харин гишүүн болсны дараа биднээс юу шаардах вэ гэдэг бол өөр асуудал. Гишүүдийнхээ тоог бага багаар өргөжүүлж байгаа ШхАБ-ын гишүүнчлэл шинэ гишүүддээ ямар ашиг тус, өгөөж өгөөд байгаа гэдгийг ч бид анхааралтай ажиглах хэрэгтэй. үнэхээр л “өөх ч биш, булчирхай ч биш” байснаараа алдсан бол яг юуг алдаж, юунаас хоцроод байна вэ гэдгээ ч тооцож үзэж байж л шийднэ.

-Монгол Улс ШХАБ-д элсэх нь манай хөрш хоёр оронд ямар нэгэн давуу тал бий болгох уу?

-Гишүүнээр элсэхийг ил, далд хэлбэрээр уриалдаг, шахдаг гэдэг талаас нь харвал их гүрний ашиг сонирхол байгаа л байх. Тухайлбал, энэ бүс нутаг дахь бусад хүчнүүд тухайлан АНУ тэргүүтэй өрнөдийн улс орнуудын ашиг сонирхлыг хязгаарлах гэсэн бодол байхыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ манай улс түүхэн хоёр хөрштэйгөө ямар нэгэн маргаан, үл ойлголцол өнөөг хүртэл байхгүй, дээр нь нэмээд гурван талын дээд хэмжээний уулзалт зэрэг хамтын ажиллагааны механизм тогтмолжсон өнөөдрийн түвшинд гишүүнчлэл нь ямар давуу байдал бидэнд бий болгохыг нэрлэж мэдэхгүй байна. Бүс нутгийн олон улсын байгууллагад албан ёсны гишүүн нь болмогцоо шууд л хоёр хөршийнхөө хэлснийг үг дуугүй дагадаг болчихно ч гэж бодохгүй байна.

О.Ариунцэцэг