Эрүүгийн цагдаагийн албаны Кибер гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтсийн эрүүгийн ахлах мөрдөгч, хошууч Б.Дөлгөөнтэй ярилцлаа.

-Иргэдийн данснаас их хэмжээний мөнгө алдагдаад байна гэх мэдээлэл гадуур байна. Хувийн данснаас их хэмжээний мөнгө алдагдаж байгаа нь юутай холбоотой вэ?

-Иргэд ахуйн хэрэглээндээ интернэт банк, мобайл банк зэрэг үйлчилгээг ашигладаг болсон. Бэлэн бусаар гүйлгээ хийдэг энэ систем манайд нэвтрээд удаагүй байгаа ч өргөнөөр ашиглагдаж байгаа. Үүнийг дагаад эрсдэлүүд гарч байна л даа. Эдгээрийн нэг нь л иргэдийн данснаас мөнгө алдагдаж байгаа асуудал. Энэ тухай багагүй тооны гомдол бүртгэгдсэнд хэрэг үүсгээд шалгаад явж байна. Иргэд маань хайхрамжгүй, санамсар болгоомжгүй байдлаасаа болоод л интернэт банкныхаа нэвтрэх нэр, нууц үгийг бусдад алдаж гэмт хэргийн хохирогч болж байна.

-Халаасны хулгай, дээрэм зэрэг үйлдлүүдээс шалтгаалаад өнөө үед биедээ бэлэн мөнгө авч явдаг хүн байхгүй болсон. Төлбөр тооцоогоо бэлэн бусаар хийдэг болсон шүү дээ. Гэмт этгээдүүд ямар арга замаар иргэдийн хувийн дансанд нэвтэрч байна вэ. Энэ төрлийн гэмт хэргээс хэрхэн урьдчилан сэргийлэх вэ?

-Бүртгэгдсэн хэргүүдийг шалгахад хэд хэдэн аргаар иргэдийн дансанд халдсан байгаа юм. Иргэд мобайл банк, интернэт банкныхаа нууц үгийг утас, цахим төрөөрөмж и-мэйл хаяг, эсвэл тэмдэглэлийн дэвтэртээ бичсэн байдаг. Ийм замаар нууц алдсан тохиолдол бий.

Мөн и-мэйл хаягаар нь дамжиж иргэдийн хувийн дансанд халдаж байгаа. Иргэдийн хувийн данс и-мэйл хаягтай холбоотой байдаг шүү дээ. Интернэт банкныхаа нууц үгийг мартсан тохиолдолд и-мэйл хаягаараа дамжуулж нууц үгээ сэргээдэг. Энэ үйл явцыг ашиглаж интернэт банкных нь нууц үг, нэвтрэх нэрийг олоод авчихаж байгаа юм. Иймд и-мэйл хаягийнхаа нууцлалд иргэд онцгой анхаарах нь чухал.

Үүнээс гадна интернэт банкны нэвтрэх нэр, нууц үгийг олж авах зорилгоор pishing сайт ашигласан тохиолдол байгаа. Энгийнээр тайлбарлахад гэмт этгээд Хаан ч юм уу, Голомт ч юм уу банкнуудын албан ёсны сайтыг дуурайсан хуурамч сайт үүсгээд, иргэдэд санал болгодог. Хохирогч үүнд нь хууртаад интернэт банкныхаа нэвтрэх нэр, нууц үгээ бүртгүүлчихдэг. Энэ нь цаагуураа банк руу нэвтэрч байгаа үйлдэл биш, таны нууц үгийг хэн нэгэн хууль бусаар авч байгаа нэг арга хэлбэр юм. Иргэд үүн дээр сонор сэрэмжтэй байж хуурамч сайтын өгөөшийг авч болохгүй.

Гол төлөв дээр дурдсан хэлбэрүүдээр л иргэдийн интернэт банкны нэвтрэх нэр, нууц үгээ алдаж байна. Шалгалтын явцад банкны системийн алдаанаас шалтгаалж иргэдийн дансан дахь мөнгө алдагдсан тохиолдол бүртгэгдээгүй.

-Гэмт хэргийн хохирогчдын хохирлын хэмжээ хэр байх юм. Хэдэн саяар тоологдох мөнгөө алдлаа гэсэн иргэд байна лээ?

-Хохирлын хэмжээ нь янз бүр дээ. Халдлагад өртсөн иргэний дансанд хэр хэмжээний мөнгө байхаас л хохирлын хэмжээ нь шалтгаална. Гэмт этгээд таны данс руу нэвтэрсэн л бол 100 төгрөг ч үлдээхгүй авна шүү дээ.

Иргэдэд анхааруулахад, и-мэйл хаягт нь хадгаламжийнх нь мэдээлэл байдаг. Үүнийг нь ашиглаад хадгаламжийг нь барьцаалаад зээл авсан тохиолдол л байгаа. Таван сая төгрөгийн хадгаламжийг нь барьцаалаад 4.5 сая төгрөгийн зээл авч дансанд нь байршуулаад авчихсан жишээ байгаа. Иймд иргэд и-мэйл хаягны нууцлал дээр онцгой анхаарах шаардлагатай. Таны и-мэйл хаяг хувийн данстай холбоотой байдгийг мартаж болохгүй. Хэн нэгний компьютер дээр хаягаа оруулаад гаргалгүй орхичих тохиолдол байдаг. Энэ нь таныг эрсдэлд оруулж байгаа хэрэг.

-Ер нь энэ төрлийн гэмт хэргийг илрүүлэхэд хялбар байдаг юм биш үү. Данс бүр л нэр бүхий иргэдэд бүртгэлтэй байдаг шүү дээ. Хийсэн гүйлгээгээр нь хөөгөөд л гэмт этгээдийг тогтоочих юм биш үү?

-Иргэд энэ талаар ташаа ойлголттой байдаг. “Миний данснаас энэ данс руу гүйлгээ хийсэн байна. Энэ хүн авчихаж” гээд л ороод ирнэ. Энэ төрлийн гэмт этгээдүүд бусдаас илүү мэдлэгтэй, чадвартай болоод л иргэдийн дансанд халдаж байгаа. Ийм хүмүүс мэдээж өөрийнхөө хамаарал бүхий хүний данс руу шилжүүлэхгүй нь ойлгомжтой. Өөрийн танил биш, сонор сэрэмжгүй хэн нэгний дансаар гүйлгээ хийгээд мөнгөө гаргаад авчихдаг. Бид ийм хэргийн хойноос л мөрөөр нь ажиллана шүү дээ.

Та анзаарсан бол АТМ дээр очиход “Таны дансаар хэн нэгэн гүйлгээ хийгээгүй биз дээ, энэ гүйлгээг хийхдээ та итгэлтэй байна уу” гэх зэрэг санамж бичгүүд байдаг шүү дээ.

Гэмт этгээд хэн нэгний дансанд халдчихаад таны дансаар дамжуулж мөнгөө авах эрсдэлтэй байдаг учраас тэр. Иймээс хэн нэгэн таны дансаар гүйлгээ хийхийг хүсвэл татгалзах хэрэгтэй.

Такси үйлчилгээ эрхлэгчид энэ төрлийн гэмт хэрэгт өртөх эрсдэлтэй. Таксигаар үйлчлүүлэхдээ иргэд дансаар тооцоо хийдэг тохиолдол элбэг болсон шүү дээ. Ингээд л таксины жолоочийн дансыг асууж их хэмжээний мөнгө хийгээд АТМ-дээр очоод мөнгөө гаргаад авчихна.

Гэмт үйлдлээ нуун дарагдуулахдаа таксины жолооч нарыг ашигласан байна гэсэн үг л дээ. Ийм тохиолдол ч бүртгэгдсэн. Ийм төрлийн гэмт хэргийн мөрөөр шалгахад өнөөх таксины жолооч нь “Нэг хар куртиктэй хүн данс руу мөнгө хийгээд гаргаж авсан” гэхээс өөр тодорхой мэдээлэл хэлдэггүй. Царайг нь ч тогтоогоогүй байдаг. Иймээс хэн нэгэн таны дансруу мөнгө хийгээд гаргах санал тавьбал шууд татгалзах нь зөв. Гэмт этгээдүүдэд боломж олгож болохгүй.

-Хүн бүр л цахим хаягтай болсон энэ үед өөрсдийн аюулгүй байдлыг хэрхэн хамгаалах вэ?

-Хүмүүс хувийн мэдээллүүдээ сайн хадгалж байх хэрэгтэй. Компьютрийн цаана байгаа хэн нэгэнтэй анхаарал болгоомжтой харьцахыг зөвлөе. Та танилтайгаа мессенжерээр харилцаж байхад сэжигтэй зүйл асуувал заавал холбогдож баталгаажуулж байх нь зөв. Утсаар нь залгаад ярьж болно, нэг бол хувийн тээврийн хэрэгслийнх нь маркийг ч юм уу асуугаад таны танил хэн нэгний цахим хаяг халдлагад өртсөн эсэхийг нягтлах олон боломж байгаа.

-Ер нь хувийн фэйсүүк хаяг халдлагад өртсөн тохиолдолд хаана хандах хэрэгтэй вэ. Хамгийн түрүүнд ямар арга хэмжээ авах вэ?

-Иргэд фэйсбүүк хаягаа хакердуулсан тохиолдол их байгаа. Эрүүгийн цагдаагийн албаны Кибер гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтэс бол цахим мэдээллийн аюулгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг гээд Эрүүгийн хуулийн 26 дугаар зүйлд заасан гэмт хэргийг шалгаж байгаа.

Фэйсбүүкээр нь нэвтэрч найзуудаас нь мөнгө авч байгаа хэрэг залилан мэхлэх гэмт хэрэг гэж үздэг. Энэ төрлийн гэмт хэргийг харьяа дүүрэг орон нутгийн хэлтсүүд шалгаж байгаа. Таны хаяг халдлагад өртсөн бол харьяа оршин суугаа газрын цагдаагийн хэлтэст хандаж болно. Энэ гэмт хэрэг зөвхөн нийслэлд үйлдэгддэггүй. Хаа холын Баян-Өлгий, Увс аймагт ч энэ төрлийн гэмт хэрэг бүртгэгдэж болно. Энэ тохиолдолд манайд хандахад хүндрэлтэй. Нийслэлийн дүүргүүд дээр бол энэ чиглэлийн сургалтад хамрагдсан мэргэжилтнүүд ажиллаж байгаа. Мэргэжлийн ур чадвар шаардсан хэрэг дээр бол манай хэлтсийнхэн хамтарч ажиллаж, удирдлага зааварчилгаагаар хангадаг.

-Гадны орнуудаас иргэдийн утсанд олон оронтой дугаараас дуудлага ирж байна. Дуудлагыг авахад утасны төлбөр нь өндөр гарч байна гэх мэдээлэл байсан. Энэ төрлийн хэрэг бүртгэгдсэн үү?

-Энэ төрлийн гэмт хэргийн дуудлага мэдээлэл манайд нэг их бүртгэгддэггүй. Нэг төрлийн залилан гэж ойлгож болно. Гар утсанд нь олон оронтой дугаараас дуудлага ирээд авахад төлбөр нь их гарах ч гэх юм уу эрсдэл үүсэх боломжтой. Гэхдээ бүх дуудлагууд ийм гэж хэлэхэд хэцүү. Иргэд сонор сэрэмжтэй л байх хэрэгтэй. Гадаадаас тан руу залгах хүн байгаа юу гэдэг асуудлыг тооцоолох ёстой.

-Иргэд өөрсдийгөө цахим халдлагаас энгийнээр хэрхэн хамгаалах вэ?

-Дахиад анхааруулъя. Хувийн мэдээллээ сайн нууцал. Хувийн мэдээлэл гэдэг маань таны төрсөн он сар, утасны дугаар зэрэг зүйлс бүгд шүү дээ. Мөн цахим төхөөрөмжийнхөө нууцлалыг сайжруулах нь зөв. Наанадаж л таны утас компьютер кодтой байх ёстой. Та гар утсаа хулгайд алдахад л таны утас кодгүй байвал данс тань халдлагад өртөхөд бэлэн байна гэсэн үг.

Нэмж хэлэхэд, насанд хүрээгүй хүүхдийн интернэт хэрэглээнд хяналт тавих шаардлагатай байна. Иргэд хүүхдэдээ утсаа өгөөд л кино, youtube ч гэх юмуу тавиад өгчихдөг. Киноны утга санааг нь эцэг эхчүүд тэр бүр анзаардаггүй. Тухайн кинон дээр нь садар самуун сурталчилсан, жаахан хүүхдийн оюун бодлоос хэтэрсэн агуулгатай зүйлс байдаг.