Монголын “Телевиз Үзэлтийн Судалгаа”-ны мэдээллээр Улаанбаатар хотод нэг хүүхэд өдөрт дунджаар 3 цаг 16 минутыг зурагтын өмнө өнгөрүүлж байна гэсэн судалгаа бий. Багачууд гадаадын олон ангит хүүхэлдэйн киног өнгөрсөн оны байдлаар 59 хувьтай үзэж байгааг Максима Консалтинг судалгааны байгууллага тогтоожээ. Тэгвэл сургуулийн өмнөх насны хүүхдийн зурагт үзэх цаг 203 минут, сургуулийн бага насны хүүхэд 249 минут байгаа юм.Энэ нь хүүхдүүд зурагтын өмнө хэт их цагийг зарцуулж байгааг харуулж буй юм.

Энэ талаар Максма Консалтинг сургалт судалгааны компанийн телевиз үзэлтийн тайланд дүн шинжилгээ хийсэн МУБИС-ийн Сэтгэл судлал, заах арга зүйн тэнхимийн доктор, дэд профессор Ц.Баярмаатай ярилцлаа.

-Та 2016-2019 оны телевиз үзэлтийн тайлан, мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийхэд хүүхэдтэй холбоотой чухам юу анзаарагдав?

-Сургуулийн өмнөх болон сургуулийн бага насны хүүхдүүдийн телевиз үзэлтэд анхаарлаа хандуулж, албан ёсны тоо баримтад дүгнэлт хийж, хүүхдүүд үе тэнгийнхэнтэйгээ тоглохдоо гаргаж буй зан үйлдэл, үг хэллэгийг ажигласан. Судалгаанаас үзэхэд 4-6 насны хүүхдүүдийн телевиз үзэлт жил ирэх тусам ахисан үзүүлэлттэй байгаа бол 6-11 насныхан зурагтыг тогтмол ахицтай үзэж байна. Харин 11-18 насны хүүхдүүдийн телевиз үзэлтийн минут багасаад эхэлсэн. Миний бодлоор тэд зурагт гэхээс илүү гар утас ашигладаг болсонтой холбоотой байх. Тодруулбал, дөрвөн настай хүүхэд өдөрт дунджаар (15-20 минут), таван нас (35-40 минут), 6-7 настай хүүхэд өдөрт (15 минутаас нэг цаг) хүртэл зурагт үзэх хугацаатай байдаг. Мөн хүүхдэд зориулсан контентын хугацаа жил ирэх тусам минут, секундээр уртсаж байгаа ч агуулгын хувьд гадаадын хүүхэлдэйн кино ихэссэн.

-Хүүхдийн зурагт үзэлтийг яагаад судлах болсон бэ?

-Хүүхдийн гаргаж буй зан үйл, үе тэнгийхэнтэйгээ харилцаж байгаа харилцаа, үг хэллэг, тоглож байгаа тоглоом өөрчлөгдсөн байдал сүүлийн жилүүдэд ажиглагдсан, хүмүүс ч их ярилцдаг болоод байгаа. Хүүхдийнхээ гаргаж байгаа хачин сонин үйлдлийг эцэг эхчүүд өөрсдөө тайлбарлахад төвөгтэй. Тиймээс үүнийг үзсэн кинотой нь холбож тайлбарласан байгаа нь сонирхол татсан юм.

-Багачуудад зориулсан контент гэдэгт ямар нэвтрүүлгийг хамруулан авч үздэг юм бол?

-Хүүхдэд зориулсан контент гэдэгт хүүхдийн нэвтрүүлэг, хүүхэлдэйн кино, хүүхэлдэйн олон ангит кино багтдаг. Энэ дотроос гадаадын олон ангит хүүхэлдэйн кино хамгийн их байр суурийг эзэлж буй. Гадаадын олон ангит хүүхэлдэйн киноны цацалт их болж,үүнийг хүүхдүүд түлхүү үздэг гэсэн үг.

-Телевизүүд дотоодын контент, нэвтрүүлгүүд бэлтгэдэг ч монгол хүүхдүүд яагаад гадаад киног түлхүү үзээд байгаа шалтгааныг олж харав уу?

-Улаанбаатарт үйл ажиллагаагаа явуулж буй 70 гаруй монгол телевиз байна. Эндээс “Dream” телевиз л хүүхдэд зориулсан контент бэлтгэдэг. Ерөөс 5-6 настай хүүхдийн харааны ой тогтоолт илүү хөгжсөн байдаг. Тиймээс ч мэдээллийн 90 хувийг нүдээрээ авдаг. Ингэснээр тухайн контентыг маш хурдан тогтоож аваад байгаа гэсэн үг. Хүний зан төлөвийн бүрдэл үед өдөр болгоны тогтмол цагт нөлөөлөл үзүүлээд байвал тэр нь хурдан төлөвшинө. Өөрөөр хэлбэл, гадаадын этгээд үг хэллэгийг өдөр болгон сонсоод байвал ой тойнд нь хоногшиж үлдэхээс өөр аргагүй. Хүүхэлдэйн киног хэтэрхий орчуулж хүргэдэгт санаа зовдог. Хүүхдүүд хоорондоо тоглож байгааг анзаараад үзээрэй, бие бие рүүгээ дунд хуруу гаргах нь энгийн үзэгдэл боллоо.Өмнө нь чоно тарвага болоод л нааддаг байсан бол одоо “зомби”болж тоглоцгоож байна шүү дээ. Орчин үеийн хүүхдүүдийн үг хэллэг, зурсан зураг, тоглох тоглоом, харилцан ярианд монгол уламжлал нь орхигдсонд эмзэглэсэн.

-Монгол хүүхдүүд өдөрт дунджаар 3 цаг 16 минутыг зурагт үзэж өнгөрөөдөг гэсэн мэдээлэл байна. Тэдний үзэж буй контентын ихэнх хувь нь гадаад кино учраас багачуудын хэл, сэтгэлгээнд өөрчлөлт орсон байх нь ээ?

-Хүүхдэд зориулсан нэвтрүүлгийг нэмэгдүүлэхийн тулд гадаадаас шууд орчуулан хүргэж байгаа байдал өнгөрсөн онд 73,7 хувь болж нэмэгдсэн байна. Гадаадын зарим хүүхэлдэй багачуудын зан төлөв, харилцаа хандлага, аливаа асуудалд хурдан шийд гаргахад нь тустай. Гэвч Монголоо гэх үзэл, өв уламжлал, зан заншлыг багасгаж байгаа нь ажиглалт судалгааны явцад анзаарагдсан.Жишээ нь, “Хором” сайт дээр бага насанд нь хүүхдэд үзүүлбэл асар сургамжтай 20 хүүхэлдэйн киноны жагсаалт гарсан байна лээ. Гэвч тэр дотор ганц ч монгол хүүхэлдэй байгаагүй. Тэгэхээр бид хэнийг хүмүүжүүлээд байна вэ, бодох л асуудал.

-Эндээс киноны орчуулга хүүхдийн хөгжил төлөвшилд ихээхэн нөлөөлдөг гэсэн ойлголт үүсч байна?

-Ерөнхийдөө бол тийм. Гадаад үг хэллэгээр хараадаг болоход хүүхэлдэйн киноны орчуулга маш их нөлөөлж байна. Бид хэзээ “чи наад бөгсөө аваад зайл”, “чамд ажилладаг, надад ажилладаг” гэж ярьж байлаа даа. Ингэж алдаатай орчуулж хүргэснээр хүүхдүүдийн хэл сэтгэлгээ эрлийзжиж дууслаа. Өөрөөр хэлбэл, хүүхэлдэйн киног хэтэрхий муу орчуулж хүргэж байгаад санаа зовнидог. Эцэг эхчүүд сонирхолдоо хөтлөгдөж хүүхдэдээ 3D кино үзүүлээд сургачихдаг. Анхнаас нь ийм өндөр нягтралтай үзүүлэхээр дотоодын контентыг нь хүүхдүүд тоож үзэх үү гэдэг асуулт үүсч буй. Мэдээж гадаадын юм бүхнийг буруутгаж байгаа юм биш. Аливаа зүйл хэмжээнээсээ хэтэрвэл аюултай шүү дээ.

-Тэгвэл эцэг эхийн зүгээс ч хүүхдийнхээ зурагт үзэлтийг хянах хэрэгтэй юм байна?

-Хүүхдүүдэд монгол үлгэрээ ярьж өгвөл мэдээж дуртай сонсоно шүү дээ. Тэд уламжлалт болон оньсон тоглоомыг сонирхоод оролдоно. Гэвч Монголын уламжлалт наадгай зүгээр л музейн үзмэр болж байгаа нь харамсалтай. Бид өөрсдөө хүүхдүүдээ хөгжүүлнэ гэдэг нэрийдлээр хэл сэтгэлгээг нь эрлийз болгож байна. Зурагт үзэх хэмжээ хязгаарыг тогтоох, ямар нэвтрүүлэг, хүүхэлдэйн кино үзэж байна гэдгийг анхаарах цаг нь боллоо. Томчууд бид хүүхдийнхээ зурагт үзэх, гар утас оролдох, компьютер дээр удаан суух нь хор хөнөөлтэй гэдгийг мэддэг ч анхаарч амждаггүй. Зарим нь хүүхдээ өөрөө уруу татан зурагт үзэж, утас оролдож байгаа. Тиймээс эцэг эхчүүд ч хандлагаа өөрчлөх хэрэгтэй. Зүгээр л хүүхдээ ажигла, сонс, энгийн ажилд туслалцуулаарай.

-Багачуудын зурагт үзэхтэй холбоотой хууль тогтоомжид тодорхой заалт байдаг уу?

-Харилцаа Холбоог Зохицуулах Хорооноос баталсан “Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт, нөхцөл шаардлага”-д дурдсанаар, “Өргөн нэвтрүүлгийн телевизийн үйлчилгээ эрхлэгчдийн бэлтгэн дамжуулж байгаа соён гэгээрүүлэх, танин мэдүүлэх, хүүхэд боловсролын нэвтрүүлэг нэг сарын хөтөлбөрийн нийт цагийн 15 хувиас багагүй байна” гэж заасан байдаг. Харин Соёлын тухай хуулийн 19.5 зүйлд, Олон нийтийн радио, телевизийн нэвтрүүлж байгаа уран сайхан, нийтлэл, танин мэдэхүйн нэвтрүүлгийн нийт агуулгын 60 хувиас доошгүй нь, хүүхдэд зориулсан уран сайхан, нийтлэл, танин мэдэхүйн нэвтрүүлгийн 70 хувиас доошгүй нь үндэсний нэвтрүүлэг байна” гэсэн нь бий. Энэ заалт, шаардлагын дагуу телевизүүд хүүхдэд зориулсан контентоо бэлтгэн хүргэсээр байгаа.

П.САЙНЖАРГАЛ