УИХ-ын гишүүн Ч.Ундрамтай ярилцлаа.

-Хаврын чуулганаар хэлэлцэх 50 хуулиас таны гол анхаарч ажиллах хууль юу байна?

-Би Японд доктор хамгаалж ирээд боловсролын салбарт багшаас нь эхлээд удирдах албанд хүртлээ 10 гаруй жил ажилласан. Багшийн ширээнээс сонгогдсон УИХ-ын гишүүний хувьд Боловсролын багц хууль, Шинжлэх ухаан технологийн тухай хууль болон Шинжлэх ухааны академийн эрх зүйн байдлын тухай хуулиудад ихээхэн анхаарч ажиллана. Ингэхийн тулд өөрийгөө бэлдэж, судалгаа тооцоо, мэдээллүүдийг цуглуулж судалж, дүгнэлт хийсэн. Хоёрдугаарт, өнгөрсөн чуулганы үеэр би төсвийн ажлын хэсэгт орж ажилласан. Энэ үеэр бид төрийн өмчит улсын үйлдвэрийн газруудад ажиллаж тайлан, баланстай нь танилцсан. Тэр үед төрийн өмчит улсын үйлдвэрийн газрын компаниудыг зохицуулдаг хуулийг сайжруулах ёстой юм байна гэдэг нь харагдсан. Маш олон улсын үйлдвэрийн газрууд байдаг. Улсаас өндөр төсөв авдаг хэрнээ ихэнх нь ашиггүй ажилладаг. Тиймээс хууль эрх зүйн орчныг нь сайжруулж үүнийг засах ёстой юм байна гэж харсан.

-Хуульд ямар зохицуулалт хийнэ гэж. Яавал зтөсөвт дарамт учруулахгүй, алдагдалд орохгүй ажиллах юм бэ?

-Эрүүл тогтолцоог бий болгохын тулд эхлээд засаглалын хувьд мэргэжлийн эдийн засагч болон санхүү менежмэнтийн чиглэлийн мэргэжлийн хамт олноор төлөөлөн удирдах зөвлөлийг нь бүрдүүлэх ёстой гэж бодож байна. Өөрөөр хэлбэл, удирдлагуудыг нь мэргэшсэн, чадвартай хүмүүсээр бүрдүүлэх хэрэгтэй. Мөн зарим компаниуд маш данхар бүтэцтэй байна. Нэг компани байж тав, арван ч дэд захиралтай байна шүү дээ. Ийм нүсэр бүтэц шаардлагагүй учраас шаардлагатай орон тоог бий болгоё гэж байгаа юм. Түүнчлэн юунд мөнгө зарж болох, болохгүй вэ гэдэг хязгаарлалтыг тавьж өгөх хэрэгтэй юм билээ.

Эдгээр байгууллагууд ТУЗ-өөрөө оруулж төсвөө батлуулдаг. Тиймээс төсвөө илүү нарийн, дэлгэрэнгүй танилцуулах ёстой. Хоёрдугаарт, мэргэжлийн ТУЗ төсөвт нь хяналт тавих хэрэгтэй байна. ТУЗ-ийг илүү хариуцлагажуулмаар байна. Тэгэхгүй бол нэг хүн цалин авахаар даргаар томилогдож очоод хэрэгтэй хэрэггүй зүйлд мөнгө баталж өгөөд буучихдаг. Явсных нь дараа хэн ч хариуцлага хүлээдэггүй учраас илүү хариуцлагажуулмаар санагдсан.

-Боловсролын багц хууль энэ хавар хэлэлцэгдэнэ. Энэ хуульд ямар өөрчлөлт орж байгаа вэ. Таны яриад байсан хөтөлбөр шинэчлэх асуудал тусгагдаж байгаа юу?

-Боловсрол, Шинжлэх ухааны сайд Л.Энх-Амгалан томилогдохдоо Боловсролын багц хууль, Шинжлэх ухаан технологийн хуулийг буцаагаад татчихсан. Эдгээр хуульд сайжруулалт хийж байгаа юм билээ. Удахгүй Засгийн газраас өргөн барих байх. Ер нь бол үндэсний хөтөлбөрөө бий болгож хэрэгжүүлэх хэрэгтэй гэдэгт бидний байр суурь нэгдсэн.

Зарим гишүүд Кембрижийн хөтөлбөр гэж ярьж байсан. Кембрижийн боловсролоос заах арга зүйн хувьд авах юм бий. Үүнээс юуг нь авч болох вэ гэдгээ харах байх. Бид дэлхийд өрсөлдөх чадвартай монгол хүүхдийг бэлдэх хөтөлбөрийг боловсруулж, тэрийгээ чанартай хэрэгжүүлж, тогтвортой явуулах хэрэгтэй. Энэ ч бодлогоо барьж байгаа.

-Ковидын нөхцөл байдлаас шалтгаалж оюутан, сурагчдын боловсролын түвшин буурч байна. Мөн боловсролын ялгаа асар их боллоо. Боловсролын ялгааг яаж арилгах вэ?

-Бараг хоёр жил шахуу цахимаар хичээллэлээ. Боловсрол, Шинжлэх ухааны сайд энэ чиглэлээр хийсэн судалгаа танилцуулсан. Тэгэхэд 187 мянган хүүхэд интернэт, гар утас, компьютер, телевиз байхгүй, бүр цахилгаангүйгээс болж теле, цахим хичээлд хамрагдаагүй байна гэсэн. Энэ бол маш том тоо. Тиймээс боловсролын ялгааг арилгах ёстой. Энэ чиглэлээр эхний ээлжинд Боловсрол, Шинжлэх ухааны яамнаас бүх сургуулиуд, тэр дундаа хотын захын дүүргийн болон хөдөө орон нутгийн алслагдсан сумын сургуулиудад цахим танхимыг бий болгоё гэж байгаа юм. Тухайн танхимд өмнөх хоцорсон хичээлүүдээ багш нь зааж, нэмж давтлага өгнө. Бидний зүгээс зуны амралтыг нь богиносгоё гэж байгаа. Үүнийг Боловсрол, Шинжлэх ухааны яамнаас судалж байгаа. Нэг зун амрахгүй байх бол жижиг асуудал. Хамгийн гол нь насан туршийн боловсролын асуудлыг ярих гэж байгаа учраас зуны амралтыг богиносгож, хичээллэх хугацааг нэг сараар сунгаж, багш нарт илүү цагийн мөнгийг өгөөд хоцрогдлыг эрчимтэй арилгах сургалт зохион байгуулъя гэж ярьж байна.

-Цар тахлын нөхцөл байдал яах бол. Одоогийн нөхцөл байдал маш хүнд байна. Танхимаар хичээллэхийг эрсдэлтэй газруудад хориглосон байгаа шүү дээ. Хэрэгжиж чадах болов уу?

-Хамгийн том эрсдэл “Ковид-19” байна. Тиймээс нэн түрүүнд багш нараа вакцинжуулъя гээд вакцинжуулалтыг эрчимтэй явуулж байна. Манай улс вакцинжуулалтынхаа хурдаар дэлхийд 17 дугаарт явж байна. Боловсролын салбарын ажилчид болон цаашлаад хүн амынхаа дийлэнх хувиа вакцинжуулчихвал халдвар хамгааллын дэглэмээ сахиад хичээллэх боломжтой гэж харж байна. Хамгийн гол нь олон нийт маш хариуцлагатай хандмаар байна. Хөл хориог цуцлахаар баар саваар л дүүрэн маскгүй хүмүүс хүн хоорондын зай барихгүй шаваад суучихсан гэх зэрэг хариуцлагагүй байдал байна л даа.

-Вакцинтай холбоотой сөрөг яриа их гарч байна. Тухайлбал, вакцины сөрөг нөлөөллийг судлаагүй, шинжлэх ухаанаар бол 4-5 жилийн сөрөг нөлөөллийг тогтоодог гэх яриа ч байх юм. Энэ нь иргэдийг төөрөгдүүлээд байна?

-Би вакцинжуулалтыг дэмжиж байгаа. Эмч, био-технологич, судлаачид вакцинд итгэж байгаа. Өчнөөн туршилт хийж байж хүнд хийхэд болох юм байна хэмээн хүлээн зөвшөөрөгдөж байна шүү дээ. Түүхэндээ дэлхий нийт анх удаа ийм хурдан хугацаанд вакцин гаргалаа. Вакцин гаргаж авахын тулд маш олон судлаачид тал талаас нь судалж байгаа. ДЭМБ-аас ч вакциныг хүлээн зөвшөөрч байгаа шүү дээ. Иргэд худал мэдээлэлд авталгүй, цензуртай хандах хэрэгтэй болов уу.

-Өмнөх сэдэв рүүгээ буцаад ороход боловсролын салбарт төсөвлөсөн төсвийн 80 хувь нь урсгал зардалд зарцуулагдаж байна. Урсгал зардлыг яаж шийдэх вэ?

-ЕБС-ийн хувьд төсөвлөгдсөн мөнгөний ихэнх нь цалин, нийгмийн даатгалын шимтгэл гэх мэт зүйлд зарцуулагдаж байна. Боловсролын байгууллага техник технологи бус хүн дээр тогтдог. Улсын төсвөөс хамгийн их хувийг авдаг салбар. Гэхдээ хуваарилагдсан мөнгө нь байгаа онож байна уу, үр дүнтэй зарцуулагдаж байна уу гэдэг санхүүжилтийг анхаарах хэрэгтэй. Боловсрол, Шинжлэх ухааны сайд Сангийн яамтай хамтарч санхүүгийн шинэчлэлийг хийлгэж байгаа. Үүний үр дүнд нь суурилж санхүүжилтийг зөв болгоно гэж бодож байна. Одоохондоо би шинжилгээний үр дүнг нь хараагүй байна. Өмнө нь “Боловсролын салбарын санхүүжилт” гэх дессертаци уншсан. Түүнээсээ дүгнэж яриахад, сум бүрт Ерөнхий боловсролын сургууль байдаг. Зарим сумын сургууль нь ахлах ангийн цөөн тооны хүүхэдтэй байх жишээний. Тиймээс сум бүрт 12 жилийн сургууль бус бага, дунд боловсролын сургууль байхад хангалттай гэж үзэж байна. Ахлах сургуулийг сум дунд ч юм уу, аймгийн төвд ч гэдэг юмуу бүсчилмээр санагдсан. Учир нь ахлах сургуулийн санхүүжилт өөр. Тухайлбал, наанадаж хими, биологи, физикийн хичээлд гэхэд тусгай лобартори шаардлагатай. Үүнээс шалтгаалаад хөрөнгө оруулалт нь ч өөр байдаг. Тиймээс сум бүрийн 1-12 ангийн сургалттай сургуулийн бүх зүйлийг нь авч өгч, сургалтын орчинг нь бүрдүүлэх гээд ихээхэн мөнгө зарж байна. 12 жилийн сургалттай сургуульд багш ч олон шаардагдана. Тиймээс сум дундын ахлах сургууль бий болгох хэрэгтэй гэж харж байгаа.

Хоёрдугаарт, боловсролын салбарын төсөв нь өндөр боловч төсөвлөгдсөн төсвийн дийлэнх нь Сангийн яамнаас шууд сумд руугаа оччихдог юм билээ. Гэтэл сумын Засаг дарга нь боловсролын салбарт зарцуулагдах мөнгийг хэмнээд өөр зүйлд зарцуулчих тохиолдол байна гээд байгаа юм. Уг нь тэр мөнгө хүүхдийн сурах орчныг сайжруулахад зарцуулагдах ёстой. Тиймээс үүнийг зөв зохион байгуулалттай болгох хэрэгтэй. Энэ мөнгийг яг ийм зүйлд зарцуул гээд тодорхой болгож, гүйцэтгэлийг нь хянадаг болгох ёстой. Ингэж санхүүжилтийг маш нарийн шинжилж судалж байгаад зөв болгочихвол манай одоогийн хуваарилагдаж, зарцуулж байгаа төсөв чамлахаар биш.

-Сүүлийн үед шүүгчдийг тойрсон асуудал нэлээд их гарч байна. Б.Баасанцогт шүүгчийг шалгуулах ажлын хэсэг байгуулагдсан байсан. Энэ ажлын хэсэг яаж ажиллах вэ?

-Б.Баасанцогт өмгөөлөгчтэй холбоотой, хэрэг төлөвлөдөг, шүүгч прокуроруудыг нэг дор цуглуулж, тусгай найр наадам, уулзалт зохион байгуулдаг зэрэг мэдээллүүд цацагдсаар байна. Энэ бол шүүгчийн ёс зүйд нийцэхгүй асуудал. Хоёрдугаарт, энэ хүмүүс хамтраад ямарваа нэгэн хэрэг төлөвлөөд гүйцэтгэдэг гэдэг нь харагдаж байна. Энэ талаар Ерөнхий сайд болон ХЗДХ-ийн сайд мэдээлэл хийсэн. Ариг банктай холбоотой асуудал бас бий. Хүний өмчийг дээрэмддэг асуудал байна. Хувь хүн өөрийн өмчөө хууль хяналтын байгууллагад дээрэмдүүлнэ гэдэг өнөөдрийн ардчилсан нийгэмд байж болохгүй асуудал. Хувийн өмчийг дээрэмдээд байвал яаж Монголд хөрөнгө оруулагчид орж ирэх юм бэ. Хэн бидэнд итгэж, манай эдийн засаг хэрхэн сэргэх юм бэ. Хонгилыг нураах гэж Шүүхийн тухай хуулийг шинэчлэн найруулсан. Гэтэл энэ хонгил нэг эзнээс нөгөө рүү шилжиж, улам бүр бэхжихийг тэвчиж болохгүй. Олон нийтийн сүлжээгээр ийм ноцтой мэдээлэл цацагдаад байхад яагаад Цагдаагийн байгууллага, АТГ дуугарахгүй байна вэ. Хэрэг нээсэн эсэх талаар олон нийтэд яагаад мэдээлэхгүй байна вэ. Тиймээс бид АТГ, Прокурорын ерөнхий газар, Цагдаагийн ерөнхий газар руу албан бчиг явуулсан. 24 цагийн дотор хариу ирүүлэх ёстой. Бид энэ чиглэлд анхаарч ажиллана.

Р.ХИШИГЖАРГАЛ