Хэн ч хотод амьдрах эрхтэй. Хаана амьдрах нь хүний заяагдмал эрх учраас, Монгол Улс хүний заяагдмал эрхүүдийг Үндсэн хуулиндаа тусгаад өгчихсөн ардчилсан орон болохоор хэнийг хаана амьдрахыг захиргааны аргаар шийдэх эрх мэдэл хэнбугайд ч байхгүй. Товчхондоо ямар ч хүнийг төр засгийн эрх мэдлээр далайлгаж хотоос хөөж гаргах, шахаж хавчих засаглалтай улсад бид аж төрдөггүй. Харин хотод аж төрье гэвэл татвараа төлөөд амьдар гэсэн босго тавьчихмаар санагддаг. Дэлхийн аль улсын хотууд яг ийм зохицуулалтаар иргэдийнхээ хөдөлгөөнийг хазаарласаар ирсэн түүхтэй. Тэгж байж хот нь хүндээ түүртэж, хүний их урсгалаас үүдсэн элдэв асуудалд дарагдчихгүйхэн шиг хөгждөг жамтай.

Амьдрах газраа сонгох эрхэд чинь халдахгүй, татвараа төлчихвөл л хотод амьдарч болно гэчихээр хаа хаанаа эрүүл, шударга сонсогдож байгаа юм л даа. Цэнхэр гаригийн хаана байхаас үл хамаарсан ганц үнэн бий. Хаа газрын сайхан амьдрах мөрөөдөлтэй хүмүүс хот суурин бараадаж дажгүй орлоготой амьдрах чин хүсэл тээцгээдэг. Ганц Монгол ч биш, бүх л улсын буйд тосгодын иргэд ийм хүсэлтэйгээр хот нийслэлээ бараадсаар ирсэн, цаашдаа ч энэ цуваа тасрахгүй биз. Хот нь зүй жамаараа хөгжсөн ухаалаг улсын түүхийг ухаад харах нь ээ иргэдийнхээ энэ урсгалыг түрүүн хэлсэнчлэн татвараар л хазаарласан байдаг юм билээ. Бүр тодруулж хэлбэл, хотын татвараар. Гэхдээ хэн ч төлөхөөр хэмжээний биш, овоо өндөр татвар ногдуулж байж асуудлаа шийдсэн анзаарагддаг. Япон гэхэд л оршин суугчийн татварыг иргэний татварын дараах орлогоос 10 хувиар тооцож авдаг гэсэн мэдээллийг хэдэн жилийн өмнө уншсан санагдаж байна.

Манайд энэ мэт хотын татвараа ахиухан ногдуулдаг туршлагыг шууд хуулаад хэрэглэчихэд болохгүй юмгүй. 61-ийн гармаас цааш суурьшвал хотын татвар авахгүй гэдэг ч юм уу тодорхой зааг бүс тавиад өгчихвөл утаа, түгжрэлээ шийдэх тийм ч хэцүү биш. Ийм арга хэрэглэхгүй бол Улаанбаатарыг зорих иргэдийн цуваа лав л ойрын жилүүдэд татрахгүй нь ойлгомжтой байна.

Малаа зараад хот бараадсан хосууд яадаг билээ, хашаа гэр худалдаж аваад төвхнөдөг. Ингээд ч зогсохгүй, таксинд явж амьжиргаагаа залгуулахын тулд хоёулаа приус авчихаж байгаа юм. Ажил хийе гэх нь ээ мэргэжилгүй, туршлагагүй, нас зүс гээд өчнөөн саадтай тулдаг учраас ингэхээс ч аргагүйд хүрдэг. Нийслэлд 600 гаруй мянган машин хөлхөлддөгийн 100 гаруй мянга нь таксины үйлчилгээ үзүүлдэг гэсэн дам тооцоо бий. Үнэнд ойрхон тоо байх. Хотын замаар зорчих машины бараг гуравны нэг нь эерүүгээр хэлэхэд таксины үйлчилгээнд, хатуухан хэлэхэд, дэмий шахуу бөглөө үүсгэж яваа нь бодитой үнэн. Улаанбаатарын утаа, түгжрэл мөнхийн асуудал болсны цаана ийм л энгийн шалтгаан нуугддаг.

Дахиад онцлоход, хотын татварыг ахиухан хувиар тавьчихвал өдрөөс өдөрт утаа, түгжрэлийн зовлон нэмэгдэхгүй. Хотын төвөөр зорчих машинуудаас татвар аваад эхэлбэл түгжрээ тодорхой хэмжээнд шийдэгдэнэ гэсэн яриа хөөрөө албаны хүмүүсийн дунд өрнөдөг ч иргэдийн эсэргүүцэл, шүүмжлэлээс болдог байх, тэгсхийгээд нам жим болчихож байгаа анзаарагддаг. Дэлхийн олон хот замын түгжрээгээ яг ийм аргаар шийдсэн байдаг, хүссэн ч, эс хүссэн ч алс ирээдүйдээ ашиглаж л таарах байх, энэ аргыг.

Хөдөө алс сумдад амьдрал хэцүү байхад амьжиргаагаа бодсон иргэд хот бараадалгүй яах вэ дээ, хотын татварыг өндөр тавьчихаар тэд яаж амьдрах юм гэсэн асуулт мэдээж гарч ирнэ. Гэхдээ энэ асуудлыг шийдэх гарц бас бий. Нийслэлд түгжрээ, утаа нэмэхгүйгээр төв газар бараадагсдын асуудлыг шийдэх гарц нь дагуул хот, суурингуудыг нэг биш нэжгээдээр нь байгуулах. Дагуул хот гэхээр заавал нүсэр, томоор төсөөлж төсөв мөнгө ярьж толгойгоо гашилгах шаардлагагүй санагддаг. Улаанбаатарын ойр орчим хорь гаруй мянган хүн амтай жижиг хот суурингууд байгуулчихад л болоод явчихна л даа, уг нь. Зүүн тийшээ Налайх, Эрдэнэ сум, баруун тийшээ Баянчандмань, Батсүмбэр, урагшаа Зуунмод, Майдараа түшиглээд дагуул хот байгуулчихвал нэг талаас Улаанбаатарын түгжээ, утаагаа шийдчихнэ, нөгөө талаас суурин бараадсан хүмүүсийн асуудал ч шийдэгдчих сайн талтай.

Эмнэлэг, сургууль, цэцэрлэг, төрийн байгууллага, фитнесс, үсчин гээд бүх үйлчилгээг нь төвлөрүүлсэн суурин байгуулчихвал хэн ч Улаанбаатарын их бужигнаанд амьдрах гэж тэмүүлэхгүй. Бүр цаашлуулж харвал хот тойрсон зам, эрчим хүч гэх мэт дэд бүтцийн асуудлуудаа ч шийдээд авчихна.

ЦЭЦЭГМААГИЙН БААСАНСҮРЭН