Харвардын сэтгүүлийн ерөн­хий редактор Жонатан Шоу Монголын эзэнт гүрний мандан бадралын шалтгааныг цагаан идээтэй холбон тайлбарласан судлаачийн бүтээлийг эш тат­сан нийтлэл хэвлүүлжээ.

Чингис хааны хөвгүүд, ач нарын үед  Монголын эзэнт гүрэн Зүүн Европоос Номхон далай,  Персиэс Оросыг хамарсан байв.  Евразийн тал нутагт цогцолсон  гурав дахь  эзэнт гүрэн ийм уудам газрыг хэрхэн байлдан дагуулж, эв нэгдэлтэй байсан нь сонин. Нүүдэлчдийн өвөг дээдэс бэлчээрийн мал аж ахуй эрхлэгчид Европ, Азийн генетикийн бүтцийг үүрд өөрчилсөн юм. Нүүдлийн соёл иргэншил археологийн хязгаарлагдмал баримт үлдээдэг. Тал нутгийн археологийн нэгэн дурсгал бол хиргисүүр.  Микробиомын хувьслыг судалдаг эрдэмтэд Евразийн тал нутагт эзэнт гүрнүүдийн залгамж халаа сүүний аж ахуйд үндэслэсэн болохыг нотлох шинэ төрлийн нотолгоо цуглуулж байна.

Радклиффийн хүрээлэнгийн профессор Кристина Уориннер “Хүний хэрэглээг шүднээс судалж болдог. Археологичид хувь хүний ​​ДНХ, амны хөндийн бичил биетэн, хүнсний ул мөрийг хадгалдаг амин чухал архив гэж үздэг” гэжээ.

Тэрбээр  2014 онд  ​​шүдний  шохойноос хүн төрөлхтөн малын сүүг  хэдий үеэс хэрэглэж эхэлснийг судалж эхэлсэн. Нэмж дурдахад, сэргээгдсэн сүүний уургийн амин хүчлүүдийн тодорхой дараалал нь ямар төрлийн малын  сүү хэрэглэж байсныг илтгэдэг. Уориннер  генетик, микробиологи, түүх, археологи, угсаатны зүйн судалгааг ашиглан сүүний үйлдвэрлэлийн гарал үүсэл, дэлхий даяар тархалтыг тогтоох зорилготой ажиллаж байна.  Цагаан идээг  Баруун Европт генетикийн өөрчлөлттэй зэрэгцэн тархсан гэж үздэг. Энэ нь сүүний сахар болох лактозын боловсруулалттай холбоотой.   

Байгаль экологи ба хувьслын шинэ судалгаагаар Уориннер  3000 орчим жилийн өмнө сүүг Евразийн тал нутагт анх боловсруулжээ. Тал нутагт  газар тариалан эрхлэхэд тохиромжгүй ч бэлчээрийн малыг адгуулж сүүн бүтээгдэхүүн боловсруулж байв. Гэхдээ  XII зуун гэхэд бэлчээрийн мал аж ахуйн соёл оргилдоо хүрчээ. Гүүний сүүг нүүдэлчид одоо ч хэрэглэдэг.  Морь  хивэгч амьтдаас хамаагүй хол, илүү хурдан учир нүүдэлчид олноор өсгөдөг.  Мөн уудам нутаг дэвсгэрийн хяналтыг сайжруулдаг.  Адуу сүүний гаралтай эдийн засгийг бүхэлд нь  үр ашигтай ажиллуулахад тусалсан хэмээн Уориннер тайлбарласан. 

Өөрөөр хэлбэл, нүүдэлчдийн эзэнт гүрэн мандах суурийг тавьсан юм. Сонирхолтой нь, тал нутгийн хүн амын 95 хувь нь лактозыг боловсруулж чаддаггүй.  Гэтэл орчин үеийн нүүдэлчин малчдын зуны улиралд идэж буй хоолны илчлэгийн 30-50 хувь нь сүүн бүтээгдэхүүнээс бүрддэг болохыг тогтоожээ. 

Тэд 20 гаруй төрлийн цагаан идээнд суурилсан хүнс хэрэглэдэг. Нүүдэлчид лактозын хэт их  хэрэглээгээ хэрхэн зохицуулдаг нь тодорхойгүй байна. Уориннер монголчуудын дасан зохицох чадвартай гэдэсний микробиомыг өөрчилсөн байж магадгүй гэж таамагладаг.  Тэрбээр энэ таамаглалаа батлахын тулд  Кембрижээс алс Монгол Улсад судалгаа хийсэн байна.

Х.Эрдэнэзаяа

Эх сурвалж: "Монголын үнэн" сонин