Монголд фэйсбүүкийн хэрэглээ хэрээс хэтэрсэн. Дөрвөн жилийн өмнө буюу 2017 онд 1.7 сая хэрэглэгч байсан бол 2018 оны эхэнд 2.2 сая болж огцом нэмэгдсэн байдаг. Өнөөдөр 3.2 сая монголчуудын 0-4 насны хүүхдээс бусад нь фэйсбүүк хэрэглэгч болсон. Том багагүй бүгд гар утастай, бүгд фэйсбүүк хаягтай. Улс даяараа ийнхүү фэйсбүүк, твиттерийн хэрэглэгч болж, цахим орчинд амьдрах болсноор монголчуудын тэнэглэл, балайрал, мунхаглал арай дэндлээ. “Монголын нийгэм ямар ч хяналтгүй, дархлаагүй, маш хэврэг, хааш нь яаж ч залж чиглүүлж удирдаж болохоор байна” гэж геополитик судлаач, стратегич, эрдэмтэд хэлээд байдаг нь ийм учиртай. Ерөөсөө мэдээлэл гэдэгтэй харьцаж үзээгүй залуучууд, мэдээлэл гэдгийг огтоос тоодоггүй байсан хөгшид цахим орчинд орж ирээд тэнд хөвж яваа элий балай зүйлүүдийг үнэн бодит гээд итгэчихсэн.

Эдгээр хүмүүс огтоос сонин хэвлэл захиалж уншиж үзээгүй, хариуцлагатай редакцитай сонины мэдээлэл ямар байдгийг мэддэггүй. Тиймээс цахимд дуулиан шуугиан болж байгаа бүгдийг үнэн юм байна гэж боддог, дагаж хошуурдаг. Нэг нөхөр зүгээр санаанд орсон зүйлээ, хэн нэгнээс хальт сонссон юмаа нягтлалгүйгээр шууд олон нийтийн сүлжээнд тавих юмуу, эсвэл марзганасан, бусдыг болоод нийгмээ дооёолсон илт тэнэг мэдээлэл тавилаа гэж бодъё. Түүнийг нь фэйсбүүкийн “юм бичигдэж үзээгүй цагаан цааснууд” орилолдоод, шейрлээд сэвээд өгнө. Мэдээж үнэн гэдэгт нь эргэлзэх зүйлгүйгээр итгэчихсэн байна. Хятадын удирдагч Мао “Ард түмэн гэдэг бол юм бичээгүй цагаан цаас” гэж хэлсэн байдаг нь юутай үнэн бэ гэж одоо хэн ч хараад дуу алдана гэдэгт мөрийцсөн ч болно.

Хэдэн жилийн өмнө сумогийн Д.Дагвадорж “Хятадын иргэд Монголд 30 хоногийн хугацаанд визгүй зорчих боллоо” гээд твиттерт жиргэсэн. Ямар ч ор үндэслэлгүй мэдээлэл гэдэг нь хэнд ч ойлгомжтой. Гэтэл твиттерийнхэн шуугиулаад, ингэсэн байна гэж хаягтай бүхэн нь жиргээд, фэйсбүүкээр давлагаалаад Гадаад харилцааны яамнаас ташаа мэдээлэл шүү гээд байхад л Монгол удахгүй Хятадын харьяанд орох нь гээд тэнэглэцгээсэн. Саяхан гадаадын хөрөнгө оруулалтын хууль гэдэг дээр цахим яаж солиоролд автав. Монголын эдийн засаг, ирээдүйн хөгжилд ямар хэрэгтэй хууль байсныг юмны наад цаад учир мэдэхгүй гэнэнгүүд сүрэг сүргээрээ хэрхэн яаж эсэргүүцэв. Цахимын энэ тэнэгүүдийнхээ давлагаанд төрийн түшээд нь хүртэл автаж, энэ хуулийг санаачлаагүй, бидний нэрийг ашиглалаа хэмээн айж сандран дор бүрнээ мэдэгдэл хийж шившгээ тарьсан. Эцэст нь Х.Ганхуяг, Х.Булгантуяа нарын гишүүд л хужаагийн эрлийз хурлийз, эх орноосоо урвагчдаараа дуудуулах шиг боллоо. Яг үүн шиг эдийн засаг бүтээн байгуулалт, улс орны хөгжил дэвшилтэй холбоотой бүхнийг цахимын тэнэгүүд зогсоож байж санаа нь амардаг. Тэдэнд ганцхан үг хэлэхэд л болоо. Хятадууд танайхыг эзлэх гээд байна, газар нутгийг чинь авах нь гэж хэлэхэд үхэр шиг мөөрөлдөөд гараад ирнэ. Орчин цагт тийм юм гэж юу байхав дээ, үнэндээ.

Цахимд итгэгчдийн давлагаа улс орныг сүйрүүлэх хэмжээнд хүрлээ. Фэйсбүүк бол тэнэгүүдийг үйлдвэрлэдэг фабрик гэдэг нь үнэн болж байна. Монгол Улс өнөөдөр фэйсбүүк гээчийн үйлдвэрлэсэн тэнэгүүдийн арми нь боллоо. Фэйсбүүк дээр хөөрөгдөж давлагаалж байгаа хэн нэгэн хүний нэр төрд халдсан, тухайн орны эрх ашигт ноцтойгоор нөлөөлсөн, эсвэл улс хоорондын эрх ашиг, дипломат ёсонд харшилсан ямар ч эх сурвалжгүй худлаа мэдээллийг англи, испани, франц хэлтэй орнууд дор нь блоклоод байдаг. Үндсэндээ дэлхий нийтийн хэлээр бичигдэж фэйсбүүкт өндөр хандалт авч байгаа мэдээллүүд үнэн үү, худал уу гэдэг нь цаанаа маш сайн хянагдаж байгаа. Худлаа мэдээлэл бол мэдээллийн санд нь очоод шууд блоклогдоно. Харин газрын мухарт байгаа гуравхан сая хүн өөр хоорондоо ярьдаг монгол хэлээр юу ч бичиж фэйсбүүкт оруулахад хүн төрөлхтөн тоохгүй. Нэгд, монгол хэл мэддэг хүн энэ дэлхийд маш цөөн, хоёрт гуравхан сая хүний ашиг орлого гэдэг фэйсбүүкт өчүүхэн зүйл. Тиймээс манайхныг ямар мэдээлэл цацаж байгаа, иргэний нэр төр, ёс зүйд хэрхэн бүдүүлгээр хандаж байгаа, олон улсын ямар хууль дүрэм, фэйсбүүкийн өөрийнх нь дүрэм журмыг хэрхэн зөрчиж байгааг огт хянахгүй байгаатай адилхан шахуу. Тиймээс гар утастай бүхэн нүүрээ нуугаад хуурамч хаягнаас хэнийг ч, юу ч гэж доромжилж, гутааж шившиглэх нь тухайн хүний дур зоргын асуудал болсон. Дээрээс нь ямар ч худал мэдээлэлд тэнэгүүдийн фабрикийнхан шууд итгэх нь аюул. Фэйсбүүк твиттер хэрэглэгчийн 60 гаруй хувь нь 18-40 насны залуус гэсэн судалгаа байдаг. Ийм насны залуус тэнэгүүд үйлдвэрлэх фабрикийнх болчихоор энэ улс орон яаж өөдөө нар харах юм бэ. Ном сонин уншдаг, ялангуяа өдөр тутмын сониноос бодит мэдээллээ авдаг баймаар байна. Улс орнуудын сүйрсэн түүхийг харахад залуучуудыг нь боловсрол мэдлэггүй танхай бүдүүлэг болгох, боловсролын тогтолцоог нь зориудаар унагах, иргэдийн тархийг худал мэдээллээр угаах, эцэст нь өөр хооронд нь өширхүүлж нийгмийг нь хагалан бутаргах ийм л үйл явц явагддаг юм билээ. Үүнийг габрид дайн ч гэдэг болсон байна лээ.

Тэнэгүүд үйлдвэрлэх фабрик улам залуужиж сүүлийн үед бага насны хүүхдүүд асар ихээр түрж орж байгаа нь аймшигтай. Бүр тав, зургаан наснаасаа тэнэгүүдийн фабрикийн армид орж байна. Учир нь сүүлийн хоёр жил ковидын нөхцөл байдлаас болж хичээл цахимаар явсан. Бага дунд сургуулийн бүх хүүхдүүд зүүм болоод гүүглэ мийтээр хичээлдээ суусан. Дээрээс нь тав, зургаан настай хүүхдүүдэд эцэг эх, асран хамгаалагчид нь бүгд фэйсбүүк хаяг нээж өгсөн. Уг нь ном ёсоороо бол 13 наснаас дээш насныхан фэйсбүүкт нэвтрэх эрхтэй байдаг. Гэтэл бага насны хүүхдүүдэд төрсөн он сарыг нь худлаа бичээд, үндсэндээ насыг нь бараг арваар ахиулаад фэйсбүүк хаяг нээгээд өгсөн. Ингээд цахим ертөнцийн эрээ цээргүй, жинхэнэ садар самуун, цус нөж, үхэл хагацал, хов жив, атаа хорсол, атгаг муу муухай бүхний далай руу хүүхдүүд живээд орсон.

Хятадын WeChat шиг ерөнхий боловсролын сургуулийнхны дунд шинэ флатформ бий болгоод ашиглах бүрэн бололмжтойг IT инженерүүд хэлдэг. Хэрвээ гүүглэ зүүмээр хичээлийг явууллаа гэхэд ялангуяа насанд хүрээгүй хүүхдүүдэд фэйсбүүк хаяг нээж өгөхийг хориглох, фэйсбүүкийн ангийн группт өөрийн хаягаар бус зөвхөн ээж аав, асран хамгаалагчдын хаягаар нэвтрэх үүрэгтэйг сануулж цахим ертөнцийн муу муухайгаас ирээдүй хойч үеэ аврах байсан. Гэтэл тэнэгүүдийн фабрикт тэр чигээрээ Монголын залуу үе нэвтэрсэн, нэгэнт өнгөрсөн. Хүүхдүүд одоо яаж байна гээч. Хүүхэд дандаа болохгүй гэсэн зүйлийг хийдэг, хорьж цагдсан бүхнийг үзэх гэдэг. Бага насны хүүхдүүд цахим ертөнцийн садар самуунд татагдаж, хориотой групп бүхэнд нууц нэр, нууц хаягаар нэвтэрсэн. Бүр сүүлдээ ил цагаандаа гарсан байна лээ. 9-13 нас гэх фэйсбүүкийн группт хоёр охин зургаа тавиад, манай дүү 10-тай, би 11-тэй. Би таван экстэй, дүү маань хоёр экстэй. Долоо хоногт 10 мянгаар үерхдэг гэдгээ бичсэн байна. Банди нартай онлайнаар, тэгэхдээ мөнгөөр үерхдэг байх нь. Өнөө бие үнэлэлт зах замбараагүй байдал эндээс эхэлж байна. Хэдэн жилийн өмнө цагдаагаас “Сайн ахтай болъё”, “Санхүү өгнө авна”, “Эмо” нэртэй бага насны хүүхдийг садар самуунд уруу татдаг фэйсбүүкийн олон групп байна, та насанд хүрээгүй хүүхдэдээ битгий цахим хаяг нээж өг, танихгүй хүнтэй цахимаар найз болохыг нь болиул гэх зэргээр аян өрнүүлж байсан, тэр бүхэн өнөөдөр эсрэгээрээ болсон. Охидын шалдан нүцгэн зургийг авдаг түүгээрээ далимдуулж бэлгийн харьцаанд орж байна гээд таван жилийн өмнө мэдэгдэж байсан. Гэвч өнөөдөр тэр асуудал нийгмийн цочрол биш зүгээр л байдаг юм шиг тийм ойлголт төрүүлэхээр болсон байна.

Өнгөрөгч жил Өвөрхангайн 38 настай нөхөр хүүхдийн зурагтай хуурамч хаяг нээж 11-тэй охинтой найз болоод “по зураг явуулах уу” гэж асуухад, нөгөө охин пороро гэж ойлгоод үзье гэтэл том хүний шалдан нүцгэн зургууд явуулсан асуудал гарч байсан. Хөгшин хүмүүс хүүхдийн зурагтай, тэдний сонирхдог гадны одуудын зурагтай нууц хаяг нээж, тэдэнтэй үе тэнгийнх нь хүүхэд мэтээр харилцаж эцэст нь садар самуунд уруу татаж байгаа асуудал өнөөдөр зах замбараагаа алдсан.

Тэгэхээр Монгол Улс одоо үндэсний флатформ сүлжээтэй, хяналттай болох цаг нь иржээ. Үндэсний олон нийтийн телевиз гэдэг шиг үндэсний олон нийтийн сүлжээг бий болгож үндэсний томоохон компани, хувийн хэвшлүүд хөрөнгөө гаргаж нэгдэж нийлмээр байна. Харин эзнийг нь дарга даамлыг нь улс төрийн нам эвсэл дур мэдэн тавьдаггүй, удирдах зөвлөл нь шийддэг, олон нийтийн зөвлөл, хяналтын зөвлөл нь хянадаг ийм үндэсний том сүлжээг бий болгомоор байна. Хэрвээ улс төр ороод ирвэл энэхүү үндэсний сүлжээ компанийг эзэмшиж хариуцаж байгаа хүн нь Монгол төрийг барих болно.

Үүнээс болгоомжилсон хууль дүрэм гаргаж, нэгдсэн бодлоготой, улс орны стратеги төлөвлөлт хөгжлийн бодлогоо зангидсан, улсаараа бүгд нэг чигт харсан сүлжээтэй болох хэрэгтэй. Фэйсбүүк твиттер нь мэдээж байна, түүнийг хориглох шаардлагагүй, ашиглах хүмүүс нь ашиглаад явна биз. Хамгийн үндэсний флатморм сүлжээнд Монгол Улсын паспорт авсан бүх хүн регистрийнхээ дугаараар бүртгэлтэй байхыг хаа хаанаа шаардах хэрэгтэй. Регистрийнхээ дугаараар бүртгэгдээд явчихаар нэг хүн албан ёсны нэг хаягтай л байна. Ингэж Монголын бүх хүн нэгэн дээвэр дор, нэгэн сүлжээнд багтаж, тэнд эдийн засаг нь явдаг, зар сурталчилгаа нь явдаг, хий дэмий хов жив, нэгнээ муулсан, талцсан, нэр хүндэд нь халдсан ийм зүйлээ ангижраад ирэхээр бүгд хөгжил дэвшлийн төлөө алхаагаа нийлүүлж эхэлнэ.

Монгол Улсын шинэ зуунд үндэстнээрээ орших тогтнох эх суурь нь үндэсний флаторм сүлжээ компани болж өгнө. Эдийн засаг нь нэг урсгалтай хамгийн гол нь гадагшаа биш, дотроо урсаж эхлэхээр түүнээ дагаад бүх зүйл тэлээд эхэлнэ. Ингэж бид бүхэн тэнэгүүд үйлдвэрлэх фабрикаас салмаар байна. Даруйхан ийм шийд гаргахгүй бол бид мунхаг харанхуйн дунд сүйрч дуусах нь ээ. Цар тахлын энэ хүнд үед тэнэгүүдийн армын нэг идэвхтэн байлдагч нөхөр “Гуравдугаар тунг хийлгээд ахынх маань хүүхэд дөнгөж сая үхчихлээ” гээд худлаа зураг хөрөгтэй пост оруулахад нийгэмд ямар их хортой байна вэ. Тэнэгүүд яг ингэж биднийг хорлодог. Тэд өөрийн хүүхэд гэж хэзээ ч хэлэхгүй. Ахын юмуу, авгын гэж дандаа өөрөөсөө холдуулсан гуравдагч, дөрөвдэгч байр сууринаас хэлнэ. Эрхбиш улс юм хойно худлаа мэдээллийнх нь мөрөөр мөшгихөд “Би тэгж л сонссон, худалаа байж л дээ” гэж зальтай нь аргагүй мултардаг.

Ковидоор нийт нас барагсдын 80 гаруй хувь нь вакцин хийлгээгүй нь задлан шинжилгээгээр тогтоогдсоныг ЭМЯ албан ёсоор мэдэгдсэн. Мөн 3 дугаар тунг хийлгээгүй хүмүүс маш хүнд өвчилж байгааг эрдэмтдийн зөвлөлийн Батбаяр дарга манай сонинд өгсөн ярилцлагадаа хэлсэн. Ард иргэдийн амь насанд аюултай, улс орны үндэсний аюулгүй байдалд аюул учрах энэ бүх хорлонт ажиллагааг тэнэгүүдийн фабрикийнхан хийдэг. Тэгэхээр тэнэгүүд үйлдвэрлэх фабрикийг Монголд хязгаарлах цаг нь болжээ. Улсаараа нийлээд ганц залуугийн ухааныг гүйцэхгүй гэж байхгүй байлгүй дээ. Энэ сулжээг чинь Цукерберг гэдэг залуу оюутан байхдаа л ганцаараа нухаж байгаад хийчихсэн гээ биз дээ. Патент хориг гэх мэт юм мэдээж байж л таараа. Тэрийг нь тойроод гарц олдож л таараа.

“Ам нээвэл уушги нээ” гэгчээр монголчууд, ид жагсаж яваа насны залуучууд сонин захиалж уншаач ээ. Хэдий болтол цахимын худлаа мэдээнд итгэж тэнэг бүдүүлэг амьдрах юм бэ. Нэг хэсэг твиттерийнхэн хоорондоо “Чи арай сонин уншдаг юм биш биз” гэж нэгнээ дооглох маягтай асуудаг байсан. Харин сүүлийн үед олон нийтийн сүлжээнд улайм цайм тэгж асуудаг нь арай багасч, зарим нэг нь сониноос эш татдаг болсон байна лээ. Сонинг том хүний сурах бичиг гэдэг. Фэйсбүүк твиттерийг болохоор дэлхий даяар тэнэгүүдийг фабрик гэдэг. Сонин, цахим хоёр дэлхий нийтэд ийм л хол зөрүүтэй байна.

Д.БАТБОЛД