Зүүн Европын тэнгэрт дайны хар утаа суунаглалаа. Оросын арми Украин руу довтлов. Нийслэл Киев хотод болсон дэлбэрэлт том гүрнүүдийг сандаргаж, яаралтай мэдэгдэл хийхэд хүргэсэн юм. АНУ-ын Ерөнхийлөгч Ж.Байден Оросын үйлдлийг буруушааж, “Бид НАТО-гийн холбоотнуудтайгаа эвслийн эсрэг аливаа түрэмгийллийг таслан зогсоох хүчтэй, нэгдсэн хариу арга хэмжээ авахын төлөө хамтран ажиллана” хэмээв. Украин руу хөөргөсөн Оросын сөнөөгч пуужингийн халдлага бол дэлхийн энх тайван, аюулгүй байдалд заналхийлсэн түрэмгийлэл билээ. Иймд Их долоогийн удирдагчид цахимаар хуралдаж, Оросын эсрэг авах хариу арга хэмжээний талаарх төлөвлөгөөгөө ярилцав. Харин Украины Ерөнхийлөгч В.Зеленский байлдааны бэлэн байдал тогтоосноо зарлаж, ард түмэндээ хандан “Бүү сандар, бид хүчтэй. Бүх зүйлд бэлэн. Бид ялах болно” гэж мэдэгдлээ.

Асар их уй гашуу, гарз дагуулах дайныг өдөөсөн В.Путиныг дэлхий даяар зүхэж сууна. Тусгаар тогтносон улсын халдашгүй дархан байдал руу түрэмгийлэн дайрч, эзлэн авах гэсэн түүний санаархал хэрээс хэтэрлээ гэж бичицгээх болов. Тэрбээр түүхийн шарласан хуудас сөхөж, “Украин бол анхнаасаа манай нутаг дэвсгэр байсан” хэмээн бүрэн эрхт хөрш орноо өөрийнхөө үзэмжээр тайлбарлаад зогсохгүй түрэмгий үйлдлээ зөвтгөж ирсэн. В.Путины энэ хандлага НҮБ-ын дүрэм, олон улсын эрхзүйн нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн хэм хэмжээнүүдэд илт харш үйлдэл болохыг учир мэдэх хүмүүс тайлбарлаж байна. ОХУ-ын үйлдэл нь дэлхий дахинд “precedent” буюу “уруу татах, муу жишиг” тогтоож байгааг ч судлаачид онцлов. Энэ нь хойд бүсүүдэд нь оросууд суурьшдаг Казакстан, Тайванийн тусгаар тогтнол, Хонг Конг, Шиньжан-Уйгурын салан тусгаарлагчдын томоохон асуудалтай Хятадыг хүндхэн байдалд оруулж байгааг ч дурдана лээ. Өрнөдийн судлаачид Крымийн хойгийг булаасан ОХУ-ын үйлдлийг цагаандаа гарсан дээрэм “2001 оны есдүгээр сарын 11-ний террорист халдлагаас дутуугүй, бүр илүү нөлөө бүхий ноцтой үр дагавартай үйл явц” хэмээн дүгнэсэн. Тэгвэл Америкийн эрдэмтэн Роберт Легволд “Сүйрлийн уршиг тарьж мэднэ” гэж бичсэн нь ч бий.

В.Путин “Орос хүн бүрийн зүрх сэтгэлд Крым бол салшгүй хэсэг байсан” гээд 2014 онд эзлэн авсан. Ингэснээр их гүрнүүдийн эсэргүүцэлтэй тулгарч улс орноо эдийн засгийн хоригт оруулаад байв. Гэвч түүний шунал зогссонгүй. Донецк, Луганск мужийг өөртөө нэгтгэх гэсэн санаархал нь украинчуудыг төдийгүй хүн төрөлхтнийг нулимсанд живүүлэх пуужингийнхаа товчийг дарчихлаа. Өнгөрсөн хугацаанд Орос улс Украйныг өөртөө нэгтгэхийн тулд авч болох бүхий л арга хэмжээг авсан. Эдийн засгийг нь түгжиж, газ, шатахууны хоолойгоо хаахаас өгсүүлээд Украинд элдэв улс төрийн шантааж үзүүлсээр ирсэн. Тэр бүү хэл босогчдыг өндөр хүчин чадалтай техник хэрэгслээр ханган санхүүжүүлж байсан тухай гадаад ертөнцөд мэдээлдэг. Украины арми Донецк, Луганскийн хил дээр салан тусгаарлагчидтай сөргөлцөж, буудалцсаар өнөөдрийг хүрсэн нь худлаа биш. Тэнд өдөрт хэдэн арваараа алтан амь үрэгдэж байв.

Украйн бол хөдөө аж ахуй хөгжих бүрэн боломжтой бүс нутаг. Газар нь маш их үржил шимтэй. Европын хар шороо хөрсний 75 хувь нь зөвхөн Украйны нутаг дэвсгэрт байдаг. Доошоо хэдэн зуун метр гүн хар шороо хөрстэй. “Бид хөдөө аж ахуйгаа сайн хөгжүүлбэл эдийн засаг маань босоод ирнэ” гэсэн итгэл найдвартайгаар Оросын талын дарамт шахалт, болзлыг сөрж зогссоор өдий хүрсэн. Уг нь тус улс социализмын үед асар их нефть олборлодог байв. Түүнийгээ боловсруулдаг том, том үйлдвэрүүдтэй, ЗХУ-аа нефть, бүтээгдэхүүнээр хангах тэр үйлсэд хувь нэмэр оруулдаг том гүрэн байсан. Хувьсгал ялаад хувьчлал явагдангуут нефтийн салбарыг тэр чигт нь оросын том компаниуд орж ирээд хувьчлаад авчихсан юм билээ. Яг хувьчлах процессдоо энэ салбарыг ингэж, ингэж хөгжүүлнэ, ийм, ийм ашигтай байна гэж гоё зүйл ярьж байгаад авсан гэдэг. Харин хачир дээрээ хэлсэн амандаа хүрэхгүйгээр барахгүй бүх үйлдвэр заводуудыг хаагаад лацадчихсан. Украйныг өөрөөсөө бүрэн хамааралтай болгочихож байгаа юм. Сүүлийн үед Украйн аргаа барахдаа гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг ихээр урьж, газрын баялгийн хайгуул хийлгэхэд хөнгөлөлттэй нөхцөл амласан хууль баталсан. Гадны хөрөнгө оруулалт татах оролдлого хийж байгаа хуулийн зохицуулалтууд нь мэдээж эдийн засагт нь хэрэгтэй ч нөгөөтэйгүүр тусгаар тогтнолын баталгаа болно гэж үзжээ. Өөрөөр хэлбэл, манай Оюу толгойд гурав дахь хөршийн хөрөнгө оруулалт орж ирсэнээр тусгаар тогтнол бэхжлээ гэж ярьдагтай адил бодлогыг Украин баримталсан хэрэг.

Украины хувь заяа бидэнд юуг сануулна вэ. Эндээс Оросын геополитик Монголд хэрхэн нөлөөлөхийг тод харж болно. Том хөршөөсөө нефтийн бүтээгдэхүүнээр бүрэн хараат. Хүсвэл тэд шатахууныхаа цоргыг багасгавал бид л хэцүүднэ. Өнгөрсөн намрын бензиний хомсдол бол өнгөцхөн сануулга. Дөч гаруй сая хүн амтай Украиныг эзлэн түрэмгийлэх гэж ОХУ хэрхэн балмад аашилж байгааг бэлхнээ харж байна. Хоёр том гүрний дунд, хадны завсар хавчуулагдсан халиуны зулзага шиг бид хэр удаан оршин тогтнохыг хэн ч хэлж мэдэхгүй. Гуравхан сая хүн амтай, ядуу буурай улсыг эзлэн түрэмгийлж, эрхшээлдээ оруулах нь энэ том гүрнүүдийн хувьд үдийн будаа идэх дайны л хялбархан асуудал. Ийм хувь заяаг туулах уу, тойрох уу гэдэг нь монголчууд биднээс л хамаарна. Хамгийн гол нь дотооддоо эвтэй байх нь чухал. Гэтэл өнөөдөр бодит амьдрал дээр монголчууд ямар байгаа билээ дээ. Үг өчиггүй өөрийнхөөрөө зүтгэж, талцах дуртай ард түмэн. Улстөржилт ихтэй, оролцохгүй сэдэв гэж байхгүй. Ухаалаг утасны цаана их мэдэгч царайлсан үл мэдэгчид олширсон нь нийгмийн сэтгэл зүйд асар хортой. Ямар нэг асуудлыг өлгөж авч, улстөржүүлэхдээ бүр гаршсан. Тэр нь улс орны хөгжлийн замд дандаа чөдөр, тушаа болдог. Дээрээс нь улстөрчдийн попрол ард түмнээ улам сумлаж, хуваадаг. Аливаад туйлшрамтгай, үзэл бодол нь нэгдмэл биш, хагарч бутарсан ийм улсууд хамгийн түрүүнд харийнхны олз болох аюултай.

Хаврын чуулган удахгүй эхэлж, улс төр идэвхжинэ. Хэдий болтол бие биеэ хэмэлж амьдрах вэ дээ. Эцэс төгсгөлгүй улстөржилт, хуваагдлаа хойш тавьж, нэгдмэл бодлогоор эвтэй баймаар байна. Орос, Украины дайн цаашид яаж ч эвгүйтэж, дэлхий дахинд ямар хор уршиг авчирхыг урьдчилан таамаглахад бэрх. Наад зах нь бензин шатахуун хомсдож, үнэд орохоос өгсүүлээд бидний өдөр тутмын амьдралд нөлөөлж мэднэ. Одоо хоёр улсын довтолгооны өндөр техник, технологиудад ашиглаж буй шатахууны хэмжээ асар их. Дээрээс нь бэлтгэл сургуульдаа хүртэл хэдэн тэрбум ам.доллараар тоологдох зардал гаргаж байгаа нь тодорхой.

Иймд том гүрнүүдийн тоглоом болохгүйн тулд дотоодын эв нэгдлээ хангах нь юу юунаас чухал гэдгийг Украины дүр зураг бидэнд тод сануулж байна.

М.Мөнхцэцэг