Нэг үндэстэн нэг үндэстэндээ ер нь л зарагддаггүй. Энэ үнэний цаад шалтгаан нь “Би тэрний хар бор ажлыг хийж харцан доор нь бөхөлзөж чадахгүй” гэх ихэрхэл үү, эсвэл ерөөс хүн төрөлхтний хөгжих жам нь иймсэн үү. Яг таг ийм тийм гэж хэлэхэд хэцүү. Ямартаа ч нэг үндэстэн нэг үндэстэндээ зарцлагдах дургүй нь ганц бидний биш, дэлхийн зовлон гэдгийг хүн төрөлхтний өнгөрсөн түүхээс харчихаж болно. Зарцлагдах гэдэг үгийг хар бор ажил хийх гэдэг утгаар хэрэглэж байгаагаа тодотгоё.

Улс орнуудын өнгөрсөн хэдхэн зууны түүхийг шүүрдээд үзэхэд хөгжиж чадсан үндэстэн болгон зориуд бодлого гарган байж хараар ажиллах хүчнийг олноор нь импортолсон байдаг. Америкчууд хүчирхэгжихийнхээ эхэн жилүүдэд Африкаас хар арьстнуудыг олноор нь авчирч боолчилж явсан түүхэн үнэний цаана, эх орны дайны дараа өндийж сэргэсэн Германы уул уурхайд солонгосчууд ажиллаж явсан тэртээх жилүүдийн уг мухарт, энэ зууны өнгийг тодорхойлж яваа, ирэх зууныг атгах нь ойлгомжтой болчихсон Хятадыг зорих Азийн жижиг улсын иргэдийн нүүдлийн ард ийм л шалтгаан бий. Давтаад хэлэхэд, нэг үндэстэн нэг үндэстэндээ зарцлагдах, зарагдах дургүй гэх хандлага л энэ бүхний цаад шалтгаан болж буй. Хараар ажиллах хүчийг олноор нь импортолж байж хөгжсөн АНУ өнөөдөр ч хамаг хар бор ажлаа гадныхнаар хийлгэж яваа. Бүр тодруулж хэлбэл, тэгж яваагийнхаа хүчинд хүчирхэг оршиж байгаа.

Гэрийн үйлчлэгч, барилгачин, замчин гэх мэт ажлын байрууд эзэнтэй байж, ийм хар бор ажлууд буцалж, бужигнаж байж улс орон хөгжлийн манлайд хүрдгийг дэлхийн түүх гэрчилдэг. Давтаад хэлэхэд, хөгжсөн улсын хүчирхэг хэвээр байх том шалтгаануудын нэг нь өнөө л хар бор хамаг ажлыг нугалдаг нөхөд байдаг нь бодитой үнэн. Харамсалтай нь манайхан хар бор ажил хийхдээ хойрго. Халамж хавтгайрсан, цалин хөлс сайн биш гэх мэт дам шалтгаанууд олон бий. Гэхдээ яг цаад учрыг нь ухахаар өөр зураг харагддаг. Ресторан ажиллуулдаг танил маань “Ажилд авъя, дажгүй цалин өгье гэж зар тавиад ч утсаар холбогдож сонирхох хүн алга” гэж халаглаж суусан. Ажил олгогчдын хувьд яг иймэрхүү нийтлэг зовлон хэлж суугаа анзаарагддаг. Цалин мөнгийг нь ахиу өгье гэж амлаад ч ажиллах хүч олдохгүй байна гэдэг өнцгөөс харахаар нэг үндэстэн нэг үндэстэндээ зарагддаггүй гэх шалтгаанд л хамаг учир байна.

Нийтлэлтэй шууд хамаагүй ч дам утгаараа холбогдох нэгэн бичвэрээс эшилье. “Ертөнцийг аврах хар ажилчид” гэсэн гарчигтай тэр бичвэрт өндөр хөгжилтэй орнуудад төвлөрдөг технологийн компаниудын цэмцгэр оффисын цаана хамаг гол ажлыг нь нугалдаг даржин оффисууд Филиппин гэх мэт хөгжиж буй улсуудын хаа нэгтээ байдаг, тэр даржин оффисуудад “Гүүгл”-ийн нийт ажилтнаас хоёр дахин, “Фэйсбүүк”-ээс 14 дахин олон буюу зуун мянган хүн завсар зайгүй ажилладаг тухай гардаг юм. Тэдний хийдэг ажлыг тэр бичвэрт “Дэлгэц дүүрэн цус нөж, хэлье гэвч үг эвлэхээргүй, гаж муухай бэлгийн ажил, арьсны өнгөөр ялгаварлагчдын зэрлэг балмад үйлдэл гээд хүн гээч адгуусаас гарч болох хамгийн адгийн бүхнийг харуулсан бичлэг, зураг зэргийг тэд зогсоо зайгүй устгах ажээ. Үзэшгүй муухай, төсөөлшгүй муу болгоноос бид бүгдийг хамгаалдаг цахим сүлжээний “хар ажилчид”-ыг “Фэйсбүүк”, “Твиттер”-ээс эхлээд сошиал медиатай холбогдох бараг бүх компани хөлсөлж ажиллуулдаг” гэсэн нь бий. Тэр нийтлэл ингэж төгсдөг юм. “Дараагийн удаа та фэйсбүүк хуудасныхаа feed-ийг шалгахдаа, мэдээллийн сайтуудын хажуу хавьд нь юм уу, доогуур нь урсах заруудыг харахдаа, эсвэл “YouTube”-д хэн нь үл мэдэгдэх нэгний байршуулсан бичлэгийг сэтгэл түгшилгүй үзэхдээ тэдэн шиг, дэлхийн хаа ч юм, хэнд ч үл анзаарагдах хуучин муу барилгуудын булан тохойд суугаа 100 мянган хүнд талархаарай” гэж.

Энэ өнцгийг бичиж суугаа сэдэвтээ хөрвүүлбэл “Дэлхийн өндөр хөгжилтэй улсуудын хөгжсөн нууц нь барилга, зам барьж, оффис цэвэрлэж, суваг шуудуу ухаж яваа хар ажилчдын хүч. Өнөөгийн Америк, Канад, Солонгос, Японы өнгөлөг гудамж, хүчирхэг эдийн засгийг бүтээж, хөдөлгөгчид нь олон мянга, хэдэн сая эгэл бор ажилчид. Бидэн шиг хөгжиж буй улсын мандах шалтгаан нь ч хар бор ажлыг нугалах ажилчин зөгийнүүд. Хар ажилчдын хүчин дээр хамаг дэлхий тогтдог учраас тэдний хүчийг ашиглаж байж хөгжинө гэдгээ л ухаарах хэрэгтэй. Хар бор ажил нугалагчдыг улс дотроосоо биш, гаднаас импортолдог нь дэлхийн жишиг. Дэлхийн яг тэр жишгээр гаднаас ажилчин оруулж ирж байж барилга сүндэрлүүлж, үйлдвэр босгож өнгөтэй, хүчтэй амьдрах боломжтой” гээд хэлчихмээр санагдаж байна.

Хараар ажиллах хүчийг хаанаас импортлох вэ гэсэн асуултын хариу уг нь их энгийн. Барилга, замын ажил дээр гэхэд л урд хөршөөсөө ажилчин авчих боломжтой. Дэлхий даяар зам, барилгын бүтээн байгуулалтад урд хөршийн ажилчид зөв чөлөөгүй зүтгэж яваа. Харамсалтай нь бидэнд нэг сул тал бий. “Хятадуудыг оруулж ирж эх орноо сүйдлүүлэх нь” гэсэн массын хэцүү, хошин хандлагаас болж улстөрчид ийм шийдвэр гаргаж чаддаггүй. Хятад ажилчдыг оруулж ирэхэд үндэстний сэтгэлгээ, хандлагын ийм асуудал байдаг юм чинь өөр улсуудаас ажиллах хүч импортолъё. Ажиллах хүчнээ экспортолдог Азийн улсуудаас ажиллах хүчин авъя. Хууль журамдаа өөрчлөлт оруулж, ажиллах хүчний квотоо хэрэгцээнийхээ хэрээр нэмье. Тэгж байж бүтээн байгуулалт жинхэнэ утгаараа өрнөж, улсаараа хөгжих зам нээгдэнэ.

Монголчууд Солонгос, Япон гэх мэт улсад сайн ажилладаг шигээ эх орондоо ажиллая гэхээр цалин мөнгө нь бага гэсэн шалтаг, шалтгаан дуулддаг л даа. Тийм хэмжээний хөлс мөнгө өгөөд ажиллуулъя гэхнээ ажиллах хүн олдох болов уу? Шуудхан хэлэхэд, олдохгүй л болов уу. Ажлаа тараад архиддаг, архидсаныхаа маргааш ямар ч бүтээмжгүй ажилласан болоод оромддог, шаардлага тавихад хүлээж авахдаа хойрго, биеэ зовоож мөнгө олохоос илүүтэйгээр амар аргаар их мөнгө олох сонирхолтой гэх мэт түмэн алдаа, өчнөөн сул тал бидэнд бий.

Эцэст нь дахиад хэлэхэд, ажиллах хүч олноор нь импортлох хууль гаргах нь л хамгийн ухаалаг шийдэл болоод байна. Дэлхийн бүх улс ингэж хөгжсөн, хөгжсөн улсуудын хүчирхэг хэвээр яваагийн нууц нь ч хараар ажиллах хүчний импорт гэдгийг улсаараа ойлгож ухаарах цаг ирчихэж.

Ц.БИЛИГ