Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт (ҮХНӨ) хийх, Үндсэн хуулийн шинэчилсэн найруулга хоёр бол тэнгэр газар шиг өөр ойлголтууд гэдгийг давтан хэлье. Бухимдалтай байгаа ард түмний зарим нь үүнийг нэг зүйл шиг ойлгох нь бий.

Ер нь Монгол Улсад байгаа энэ их авлига, албан тушаалын гэмт хэргүүд, ард түмний боломжийг хулгайлсан үйлдлүүд, эх орноо тонон дээрэмдсэн хэрэг явдал бүрийн цаад шалтгаан нь системийн хямрал, тогтолцооны өөрчлөлт гэж хаа хаанаа ойлгоцгоох боллоо. Үүнийг Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр шийднэ гэж яриад тодорхой хугацаа өнгөрлөө. Сүүлийн мэдээллээр бол эрх баригчдын зүгээс ҮХНӨ-ийг хийх юм байна, сонгуулийн хуулиа өөрчилж, гишүүдийн тоог нэмэх нь гэсэн ойлголт өгөх болсон. Үүгээр ч зогсохгүй шинэ хуулиараа сонгууль хэзээ болох вэ гэсэн таамаглал руу орсон. Эдгээр нь Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн 35 хувь дотор багтаж байгаа болохоор Үндсэн хуулийн шинэчилсэн найруулга буюу Шинэ Үндсэн хууль батлах процесс явагдахгүй нь гэсэн ойлголтод хүргэсэн.

Тэгсэн ойрын өдрүүдэд Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярын ахалсан, Ерөнхий сайдын захирамжаар батлагдсан Ажлын хэсгийн зүгээс “Тавдугаар ШИНЭ Үндсэн хуулийн төсөл” гэсэн цоо шинэ зүйлийг өргөн барив. Улмаар Монгол дахь гадаадын Элчин сайдын яамдад хүртэл тараасан байна. Ард түмнээр хэлэлцүүлнэ гэнэ. Ард түмэн дэмжвэл батлагдах виз нь тэр болох юм ярьж эхэллээ. Ингээд нэг шөнийн дотор ҮХНӨ маань “Тавдугаар ШИНЭ Үндсэн хуулийн төсөл” болж хувирлаа. Өнөөдөр хэрэгжиж байгаа Үндсэн хуулийн гол амин сүнс болсон нэг л заалт бий. Үндсэн хуулийн 3.1 дүгээрт ... Засаг төрийн бүх эрх мэдэл ард түмний гарт байна... гэсэн маш товч, тодорхой заалт. Энэ үг, өгүүлбэрээр огтхон ч оролдож болохгүй гэж судлаачид нэгэн дуугаар хэлдэг.

Тэгвэл Н.Энхбаярын эх барьсан “Тавдугаар шинэ Үндсэн хуулийн төсөл”-ийн 3.1 дүгээр заалт бол ... Засаг төрийн бүх эрх мэдлийн анхдагч эх сурвалж нь ард түмэн мөн... гээд цааш нь баахан ойлгомжгүй үг хэлхэж оруулсан байх жишээтэй. Ингэж өөрчилж, сунжруулж, олон үгтэй өгүүлбэр болгосон нь өөрөө ээдрээтэй, салаа утгатай, цаг хугацааны уртад яаж ч мушгин гуйвуулах, ашиглаж болох аюултай заалт болгосон зэрэг нь уншиж судалсан хэнбугай ч энэ Үндсэн хуулийн төслийг дэмжихгүй, цааш явуулахгүй байх өндөр магадлалтай. Хамгийн хорлонтой нь давхар ҮХНӨ-ийн талаар ам ангайлгахгүй болгож мэдэх нь. Ингэж хорлох олон заалт энэхүү Н.Энхбаярын шинэ Үндсэн хуулийн төсөлд тусгагджээ. Жишээлбэл, хуульд “75, 165 гишүүнтэй хоёр танхимтай парламент байгуулна. Их хурлын гишүүдийн 15-ыг нь Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд хоёр томилно. Өмнө нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд хийж байсан хүмүүс ард түмнээс сонгогдохгүй шууд томилогдож гишүүн болно” гэх шиг.

Мөн “Гурван үеэрээ Монголд амьдарсан иргэд өөр улсын давхар иргэншилтэй байхыг зөвшөөрнө” гэнэ. Үүгээр ч зогсохгүй “Хууль тогтоох засаглал, Гүйцэтгэх засаглал, Шүүх засаглал гурвын дээр тэднийг шууд ХЯНАХ эрх мэдэл бүхий Ерөнхийлөгч даргалсан МОНГОЛ УЛСЫН ХҮНИЙ ЭРХИЙН ДЭЭД ЗӨВЛӨЛ гэж 25 хүнтэй газар байгуулна” гэжээ. Шууд л 1937 оны “Онц Бүрэн Эрхт Комисс” гэдэг шиг сонсогдож байгаа биз. Энэ ДЭЭД ЗӨВЛӨЛ нь гэмт хэрэгтнийг уучлахаас өгсүүлээд Шүүх шиг эрх мэдлийг давхар хэрэгжүүлнэ гэжээ. 1937 оны Онцгой бүрэн эрхт комисс чинь Шүүхийн тогтоолгүй даргынхаа гарын үсгээр хүмүүсийг цаазалж байсан юм шүү дээ. Ийм аймшигт түүхийг сануулсан Үндсэн хуулийн төслийг Н.Энхбаяр тэргүүнтэй хэсэг хүн бичсэнээ ном болгон хэвлүүлж, нийгэмд танилцууллаа. Ард түмнээс асууна гэж бас хуурсан юм ярилаа. Яаж асуух вэ гэдгийг нь энд хэлье. Өнөөдөр Үндэсний статистикийн хороогоор дамжуулж 1570 хүнээс түүврийн аргаар асууна гэнэ. Асуулт нь товчхондоо “1992 оны Үндсэн хуулиас үүдсэн нийгэм, эдийн засгийн асуудлыг шинэ Үндсэн хууль батлах замаар шийдэхийг та зөвшөөрөх үү?” гэжээ. Асуултаас хариулт нь шууд харагдаж байна. Үүнийг монголчууд нийтээрээ Цагаан сарын дайрлагад өртсөн өдрүүдэд хийх нь.

Монгол Улсын хувь заяаг даатгасан Үндсэн хуулиар хэн дуртай нь ингэж оролдож болохгүй. Нэр дэвшигч бүхэн нэг мөрийн хөтөлбөр хэвлүүлж тараадаг шиг цаас бол Монгол Улсын Үндсэн хууль биш. Шийдвэр гаргах түвшний ямарч оролцоо байхгүй ИЗНН, МУНН, МҮАН, ШИНЭН гэсэн байгууллагуудын төлөөлөл боловсруулсан гэх энэхүү “Тавдугаар ШИНЭ Үндсэн хуулийн төсөл”-д ард түмний ямарч оролцоо, санал асуулга байхгүй. Энэ бүгдийн эцэст юу харагдаж байна вэ!!! Ерөөсөө Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт буюу ҮХНӨ хийгдэхгүй юм байна. “Тавдугаар ШИНЭ Үндсэн хуулийн төсөл” гэдэг нь ч батлагдахгүй юм байна. Бүх зүйл бахь байдгаараа байх далд хүчин, аймшигтай хорлолт, хэдэн дахин давж бодсон найруулга явж байж магадгүй нь. Маш товчхондоо ҮХНӨ-өө унагах гэж “Тавдугаар ШИНЭ Үндсэн хуулийн төсөл”-ийг өргөн барив уу. Энэ бол эмгэнэл. Гучин жил энэ улс орон тонон дээрэмдүүлж, ард түмэн нь ядуурсны эцэст нийгмийн нэгэн том реформ хийгдэх нь гэж ҮХНӨ-ийг харж байлаа.

Нийгмийг шинэ шатанд гаргах улс төрийн аварга шийдвэр царцаж, өнөөх л төр засгаа, эрх баригчдаа зүхсэн ард түмэн цаашид амьдрах нь. Эрх баригчид нь энэ улс орноо тонон дээрэмдэж, ард түмний боломжийг хулгайлсаар явах нь. Монголд юу ч өөрчлөгдөж, юу ч шинэчлэгдэж, хөгжиж дэвжихгүй гэж үү. Юу боллоо гэж Н.Энхбаярын боловсруулсан шинэ Үндсэн хуулийн төслийг эрх баригчид батлах билээ. Эрх баригчдын энэ хандлагыг Н.Энхбаяр мэдэхгүй.

Б.Нямаа