Сонгуульд ялсан нам эх орноо, эх орныхоо баялаг, ард түмний боломж, татвар төлөгчдийн мөнгийг идэх ёстой гэдэг “соёл”-той болоод удлаа. Сүүлдээ ард түмэн “Улсаа хөгжүүлж, бидний амьдралыг дээшлүүлж байвал идэж байхад яахав дээ. Гэхдээ аль бага иддэгийг нь сонгоно оо” гэдэг гажиг гэмээр ойлголттой болж, боловсрол, ёсзүйтэй гэхээсээ арай бага хулгай хийх хүнийг сонгоход анхаарлаа төвлөрүүлдэг болоод байгаа нь сүүлийн хоёр сонгуулийн өмнө сонгогчдын боловсролын холбоотой элдэв судалгаа, анализ дээрээс анзаарагдсан. Энэ бол цөхрөлийн үг л дээ. Ард түмэн сайхан амлалтуудад нь цаг үргэлж итгэсээр ирсэн ч хэзээ ч биелж байгаагүйг нь мэдсээр байж дахин дахин сонгодог. Энэ бол сонгогчийн боловсролтой шууд хамаатай ч нөгөө талдаа тухайн улс төрийн нам сонгуульд хэрхэн гарч ирэх вэ, хүний итгэлийг хэрхэн олж авах гэдэг дээр нарийн ажиллаж, PR-ийн мэргэжлийн баг ажиллуулдагтай холбоотой. Сонгууль болгоны өмнө иргэдийн тархи, сэтгэлзүйг хэрхэн удирдах вэ гэдэг уран тактиктай ажилладаг болсон. Үр дүнд нь сонгогчид манкурд боол шиг нэг л мэдэхэд өөрийн эрхгүй дугуйлчихсан байдаг.

Ард түмний итгэлийг олж авч хуураад, төрийн эрхэнд гарсан хойноо юу хийх нь бидний дурны асуудал гэдэг энэ эх захаа алдсан байдал 2000-гаад оноос эхлэлтэй

Өмч хувьчлал улс орон даяар явагдаж, мэдээж араасаа олон хэл ам дагуулсан. Тэр үеэс буюу өмч хувьчлал дууссаны дараахнаас Ху нам дахин амь орж эхэлсэн. Төрийн эрхийг барихаар ард түмэнд амлалт өгөхдөө өмч хувьчлалын булхайг дэлгэж, буруутай этгээдүүдэд хатуу хариуцлага тооцно, шударга ёс тогтооно гэх ухааны юм ярьж сонгогчдын чихэн дээр цэцэг ургуулсан. Ард түмэн итгээд нийгэм даяараа энэ асуудалд хүлээлттэй байсан л даа. Гэтэл юун амлалт вэ, ярьж амлаж гарч ирсэн асуудлаа огт хөндөж ярилгүй тэр чигээр нь чимээгүй орхиод харин төрийн албыг наймаалцаж, үнэд оруулж эхэлсэн. Тэр үеэс л энэ их завхралын суурь тавигдсан гэж үзэж болно. Төрийн албанд л шургалчихвал баяжина, боломжид ойртоно, төрийн албан хаагч болох нь олон талын ашигтай, ямар ч ажил нь түргэн бүтдэг, зээл, тусламжид ороход амар…зэргээр хүмүүс төрийн албанд орохын тулд албан тушаал, зэрэг дэвээс нь шалтгаалж хахууль өгч авалцдаг байсан бол дээгүүрээ эрх баригчид өөр хоорондоо дарга, сайдын суудлыг наймаалцаад эхэлснийг ард түмэн санаж байгаа. Нэг ёсондоо Монгол төрийн албаны бүх шатанд ийм наймаа хавтгайрсан. Төрийн албыг наймаалцдаг энэ явдал нь өргөжсөөр ялсан нам татвар төлөгчдийн мөнгөөр дураар дургих эрхтэй, яаж зарцуулах нь эрх барьж буй намын үзэмжийн асуудал гэх ойлголтыг намын бүх шатных нь хүмүүс хүлээн зөвшөөрдөг, тэгж аягладаг болоод удлаа. Үүний том жишээнүүд гэвэл, ЖДҮ, Хөгжлийн банк, Боловсролын зээлийн сан, нүүрсний хулгай гээд эрх барьж буй намынхан системээрээ идэж уусан, улсад хохирол учруулсан гэмт хэргийг жагсаавал олон. Хамгийн сүүлийн жишээ нь ногоон автобусны асуудал болж байна. Ямар их зоригтой, ичдэггүй, цагаандаа гарчихсан хүмүүс юм бэ дээ… гээд үг гарахгүй байна лээ. Яагаад вэ гэвэл нэг нам дангаараа ноёлж төрийн албыг төрлөөрөө дээрээс доод шат хүртэл нь эзэгнэж байгаа юм чинь хэн нь хэндээ хяналт тавьж, шаардлага тулгах юм бэ. Мэдсэн ч мэдээгүй юм шиг дуугүй өнгөрнө. Яагаад вэ гэвэл бүгд шахуу энэ ногоон автобусны булхай

шиг иймэрхүү зальжин, явуургүй аргаар улсын төсөв, татвар төлөгчдийн мөнгө, сан, улсын баялгийг шат шатандаа хулгайлаад идээд сурчихсан юм чинь. Тийм учраас л айхгүй зоригтой хулгайлдаг байх нь. Идэж ханаа байлгүй, хангалттай олон жил ард түмнийг доромжиллоо, улсын төсөв, элдэв сангуудыг тонож дээрэмдлээ, хулгайлж болох бүх нүх сүвээр хуруу гараа дүрж, дааж чадах хэмжээгээрээ гударлаа даа. Одоо больчих байх аа гэж хараад байхад л үргэлжлүүлээд идээд байх.

Жинхэнээсээ одоо боллоо шүү. Энэ бүгдийг одоо болиулж, хатуу хариуцлага тооцох цаг үе нь ирчихлээ. Хууль хяналтынхан үүнд шалгалт хийж, мэргэжлийн байгууллагууд нь ч үүнд анхаарал хандуулах ёстой. Хэдэн автобусны хэрэг боловч цаана нь улс эх орны эрх ашиг, ард түмний эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах, тохь тухтай нийтийн тээврээр үйлчлүүлэх эрх нь зөрчигдөж байна. Үүний дараа харин ард түмэн цаашид хэнийг

сонгох, хэнийг сонгохгүй байх вэ гэдэг дээрээ тогтож бодож эхлэх байх. ЖДҮ-гээс эхлээд ард түмнийг доромжилсон, цочролд оруулсан асар их хулгайг та бид давтамжтай хардаг боллоо, сүүлдээ дасах маягтай болоод ирэх шиг.

Монголын нийгэмд өрнөж байгаа энэ их замбараагүй байдал, ядуурал, дээр дооргүй бужигнах шуугиан, төрд нүүрлэсэн хулгай бол математикчдын хэлж буйгаар зүгээр л “Улс төрийн тоглоом” юм билээ. Улс төрчид өөрсдийн тоглоомын дүрмээрээ тоглож байна. Ард түмэн бол тэднийг дураараа тоглох эрхийг нь өгчихдөг хариуцлагагүй бүлэг хүмүүс болчихоод байгаа юм. Энэ тоглоомыг нь зогсооё гэвэл эсэргүүцэл, жагсаал ч юм уу тэмцлийн хурц хэлбэр нэмэргүй. Яагаад вэ гэвэл дээр байгаа тэр нөхдүүдэд улсын бүх эрх бий. Харин ард түмэн, сонгогчид бас л адилхан тоглож л хариуг нь барих ёстой. Сонгуулийн санал хураалт өгөх өдрөө л энэ их хулгай, доромжлол, төрд нүүрлэсэн болохгүй бүтэхгүй юм бүгдийг цэвэрлэж зайлуулахын тулд адилхан хариу барих зам үлдлээ.

Сонгуулиар хэрсүү байж, саналаа худалдахгүй, бодолтойгоор дугуйлахгүй бол ялсан нам хэдий хүртэл эх орноо тавган дээр тавиад халбагадаж, сэрээдэж дураараа иддэг энэ байдал үргэлжлэхийг тааж мэдэхгүй юм. Сүүлдээ ялсан нам нь ингэж идэх ёстой гэдэг “соёл” маягийн, буруу жишиг байдаг л нэг үзэгдэл мэт болж, нэг том хулгай нь илэрвэл сошиалын нэг өдрийн шуугиан болж дарагдаад өнгөрөөд байвал Монгол Улсын хувь заяа хэрхэхийг та бүхэн хэлүүлэлтгүй мэдэж байгаа.

Д.Гансаруул