Монголчууд ер нь орос хятадын харилцааг сайн мэддэггүй юм. Монголчууд сүүлийн 100 жилд орос сайн,  хятад муу, оросууд хятадад муу, харин монголчуудад сайн ханддаг, оросууд хятадаас монголчуудыг чөлөөлж тусгаар тогтнол олгосон, оросууд японоос монголыг хамгаалсан гэх мэтийн улиг болсон өрөөсгөл бүрхэг ойлголттой явж ирсэн. Монгол улс орчин үед Орос, Хятадтай харилцах харилцаа нь тэргүүлэх зэргийн ач холбогдолтой хэмээн тунхагласан. Монголчууд бид орос, хятадыг мөнхийн хөрш гэдэг. Тэгвэл одоо мөнхийн хөршууд маань өөр хоорондоо ямар харилцаатай явж ирсэн, одоо ямар харилцаатай байна вэ гэдгийг мэдэх цаг болжээ. Түүхийг үнэнээр өгүүлсү.

Орос ба Юань улс

Орос хятадын анхны харилцаа 13-р зуунд Оросын вант улсууд болон монголын Их Юань гүрний хооронд үүсч холбоо тогтоосон байдаг. Гэхдээ тэр үед Орос гэж нэрлэчихмээр нэгдсэн улс ч гэж байсангүй, харин оросын олон вант улсууд л байсан. Чингис хааны ач хөвгүүн Бат хаан оросын өмнөд нутагт Алтан орд хэмээх хүчирхэг улсыг байгуулж өнөөгийн Орос орны суурийг тавьсан юм л даа. Юань улсын түүхэн сударт “1329 онд хятадад анхны оросын олзлогдсон цэргүүд хятадад хил хамгаалж газар боловсруулж байсан. Юань улсын төр Бээжинд тэднийг удирдах тусгай байгууллага байгуулж байсан. Бээжинд олзлогдсон оросуудыг хааны армид авч кипчакийн хороо, асугийн хороо, оросуудын хороо байгуулж цэргийн албандажиллуулж байсан” хэмээн бичжээ. 1331 онд оросын энэхүү хороонд 600 хүн алба хааж байжээ. Тэр үеийнкипчак, монгол,оросын хамтарсан хорооны захирагчаармонголын жанжин Буян томилогдож байсан гэсэн түүхийн баримт бичиг байдаг ажээ.16-р зуунд оросын Иван хааны үед ороын 2 элч Дундад ази, Монголоор дамжин Хятад руу явж байсан гэсэн мэдээ байдаг. 

Орос ба Мин улс

Монголын их Юань гүрэн мөхсөний дараа Мин улс байгуулагдав. Оросууд сибирт Тобольск хотыг байгуулсны дараа алс дорнод руу казакуупыг нүүлгэж 17 дугаар зууны дунд үе гэхэд Өвөр Байгал болон Амур мөрний орчим тэднийг суурьшуулав. Оросууд Амур мөрөн болон Шилка голын эрэг дээр Албазин хэмээн бэхлэлт байгуулав. 1608 онд оросын хаан Василийн Шуйский зарлиг гаргаж Мин улс руу элч томилсон явуулсан боловч Шолой Убаш хунтайж болон хар халимагуудын хооронд дайн болжБээжинд хүрч чадаагүй ажээ. 1618 он болон1641 онуудад оросын казак элчийг Мин улс руу явуулж байжээ. 

Манж Чин улс ба Орос улс

1650-1680 онуудад оросууд Амур мөрний орчим нутгийг эзэлснээс болж манж оросын хилийн мөргөлдөөн болдог байлаа. Манж Чин улс бол оросуудын Амур мөрний орчмын бүх газрыг эзэлсэн явдлыг хэзээ ч хүлээн зөвшөөрдөггүй байсан. Манжууд Амур мөрний орчим орос казакуудын байгуулсан Албазин, Нерчинск бэхлэлт тосгодыг хэд хэдэн удаа бүсэлж байсан. 1689 онд Манж Чин улс ба Орос улс Нерчийн гэрээг анх удаа байгуулж хоёр улсын хилийг тохиролцож худалдаа хийхээр шийдвэрлэсэн. Орос улс Амур мөрний өмнөд нутгийг Манжаас булаан авахаа энэхүү гэрээгээр татгалзсан ажээ. 1727 онд Манж Чин улс Оростой Хиагтын худалдааны гэрээ байгуулжээ.1851 онд Манж Чин улс хар тамхины дайнд хүч нь суларсныг Орос улс ашиглажЧин улстай Айгуны гэрээ байгуулжАмур мөрнийорчмын их хэмжээний газар нутгийг авахаар болжээ.1860 онд Манж Чин улс европын орнуудтай хийсэн хар тамхины хоёр дахь дайнд ялагдсныг ашиглаж Орос улс Амур мөрний орчмын бүх нутгийг Манж Чин улсаас булаан авчээ.

1871 онд Дунганы бослого Хятадад гарсныг ашиглаж Орос улс Манжийн Илийн хязгаарт довтлон эзэлж авчээ. 

1881 онд Манж Орос хоёр Илийн хязгаарын талаар хэлэлцээр хийжОрос улс Кульжуг Манжид буцаан өгч харин Или мөрний хөндий болон Зайсан нуур орчмыг Оросын мэдэлд авчхятадын талаас 9.0 сая рублийн төлбөр авахаар болжээ. 1896 онд Орос улс Хятад улс Японд ялагдаж хүч нь суларсныгнь ашиглаж Манж Чин улсын хааны санд мөнгө хомс болсныг далимдуулан Манжуурт дорнод хятадын төмөр замыг байгуулах эрхийг авчээ. 

1897 онд Орос улс Порт Артур болон Даляныг Хятадад түрээслэхээр болов. 1897-1903 онуудад Орос улс транссибирийн төмөр замыг барьж Манжууртай холбов. 1898 онд оросууд хятадад Харбин хот болон Далянь хотыг үндэслэв.

1900-1901 онд оросын цэрэг хятадын Ихэтуаны бослогыг дарахад оролцов.1905 онд Орос Японы дайнд Орос улс ялагдаж Портсмутын гэрээгээр Порт Артурын боомт болон дорнод хятадын төмөр замыгОрос улс алджээ.

Манж Чин улс хар тамхины дайны дараа хаант Орос улсад их хэмжээний газар нутгаа алдсан байдаг юм. Манж Чин улс нийт дүнгээр 1.5 сая квадрат км газар нутгийг Орос улсад алдсан. Энэ их газар нутгийн бараг 1.0 сая гаруй квадрат км газар нутаг бол монголын унаган газар нутаг байсан. Алс дорнод болон Амур мөрний орчмынгазар нутгийн маргаан одоо болтол Орос Хятадын хооронд үлдсэн байдаг юм.

Зөвлөлт Холбоот улс ба Хятад

1922 онд Оросын улаан хувьсгалаас зугатааж олон мянган оросын дүрвэгсэд Зүүн Хятадад ирж Харбин,Шанхай хотын хүн ам өсчээ.

1927 онд Кантоны бослого гарч Зөвлөлт, Хятадын дипломат харилцаа таслагдав. 

1929 онд Хятадад иргэний дайн дэгдэж, Манжуурт байдал хүндэрч хятадын удирдлага дорнод хятадын төмөр замыг Зөвлөлт улсаас авахыг оролдов.

1932 онд Манж Го улс байгуулагдав.

1933-1934 онд зөвлөлтийн цэргүүд хятадын Шинжаанд оров.

1938 онд Хасан нуурын орчим зөвлөлт японы цэргийн мөргөлдөөн болов.

1939 ондХасан нуурыг мөргөлдөөн Монголын Халх голд үргэлжлэн өрнөв. Сталин “Зөвлөлт японы цэргийн зэвсэгт мөргөлдөөнийг зөвлөлтийн нутагт дахин хийхгүй,харин монголын нутагт хийнэ” хэмээн мэдэгдэж зөвлөлтийн олон тооны цэрэг, танк, нисэх онгоцыг монголын дорнод хязгаарт илгээж Халх голын дайныг өдөөв. Японыг дайнд өдөөөхийн тулд оросууд эхлээд монголын морьт цэргийг Номунханд оруулжээ. Тэр үед Японы Эзэнт улс гадаад Монгол улс руу довтолж дайн хийнэ гэсэн бодлого байгаагүй тул зөвлөлтийн талын Монголд гэнэт үүсгэсэнэнэхүү дайны байдлыг харгалзан аргагүйн эрхэндКвантуны армийг Манжуур, ХарбинаастатажНомунханы орчим шилжуүүлэн авчрав.Зөвлөлт японы энэ зэвсэгт мөргөлдөөнд зөвлөлтүүдяпоны Квантуны армийг ялав. Зөвлөлт улс 1939 оны 9-сард Германтай хамтарч Польш улсын баруун ба зүүн тал руу довтлох болсон тул Халх голын дайныг хурдан зогсоох шаардлагатай болов. Зөвлөлтүүд Москва хотноо 1939 оны 9-р сарын 15-ны өдөрЯпонтой “Эвлэрэлийн гэрээ” байгуулж, 9-р сарын 16- ны өдрийн 14 цагт хоёр тал өөрсдийн эзэлсэн газар нутаг дээрээ байлдааны ажиллагааг зогсооно хэмээн тохиролцжээ. Зөвлөлтийн өдөөсөн энэ дайны балгаар Монгол улс ийнхүү 75 төрлийн халуун рашаантай, байгалийн үзэсгэлэнтэй Хянганы нуруун дахь Халхын халуун рашаан, цахиур манаар элбэг Мана уул зэрэг чухал газрууд орсон500 гаруй квадрат км монголын унаган газар нутгааМанж Го улсад алдсан юм. Одоо энэ монголын унаган нутаг БНХАУ-ын газар нутаг болжээ.

1937-1942 онуудад зөвлөлтийн цэргийн мэргэжилтнүүд, нисэгчид Хятад улс Японы эсрэг байлдахад нь туслав.

1937-1938 онуудад зөвлөлтийн хэдэн мянган мэргэжилтнүүд хятадын Шинжаанд 2925 км автотрасс барихад нь туслав.

1938 -1940 онд Зөвлөлт улс Хятад улсын Шинжааны Тушаны нефть боловсруулах үйлдвэрийг барив. 

1945 онд Зөвлөлт Холбоот улс Японыг ялж Манжуур, Өвөр Монголыг эзлэв.

1945-1949 онд зөвлөлтийн дэмжлэгээр Хятадад коммунистуудын удирдагчМао Зедун Хятад улсын ерөнхийлөгч, гоминданы удирдагч Чан Кайшиг ялж засгийн эрхэнд гарав. Хятад улс коммунист дарангуйллын орон болов. 

1949-1956 онд зөвлөлт хятадын харилцаа өргөжиж зөвлөлт хятадын найрамдлын гэрээ, харилцан туслалцах гэрээнүүд байгуулагдав. Зөвлөлт улс Хятадад улс ардын аж ахуй болон цэргийн салбарт бүх талын тусламж дэмжлэг үзүүлэв. Зөвлөлт улс Хятадад Порт Артур буюу Далянь , дорнод хятадын төмөр замыг өгөв. Зөвлөлт улс Хятадад эдийн засгийн тусламж үзүүлжорчин үеийн арми, флот байгуулахад нь туслав. Зөвлөлт улс Шинжаан болон Далян дахь өнгөт металл болон гангийн үйлдвэр, нефть боловсруулах үйлдвэр, хөлөг онгоц үйлдвэрлэх болон засварлах үйлдвэр, нисэх онгоцны үйлдвэрүүдийг байгуулж үнэ төлбаргүй шилжүүлэн өгөв.

1956 онд Зөвлөлт Холбоот улсын Коммунист намын 20 дугаар их хурал болж засгийн эрхэнд гарсан Никита Хрущев Сталиныг шүтэх явдлыг буруушаав. Хятадын удирдагч Мао үүнийг нь шүүмжилж зөвлөлтийн засгийн газрыг ревизионизмд буруутгаж, мөн карибын тэнгисийн хямралд буруутгаж өрнөдөд буулт хийлээ хэмээн зэмлэв. 

1959 онд Мао Зедун зөвлөлтийн удирдагч Хрущевтай уулзалт хийж Хятадад цөмийн зэвсгийн нууцыг өгөхийг шаардаж, Сталиныг шүүмжлэхээ зогсоохыг зөвлөв.

1960 онд зөвлөлтийн тал хятадаас бүх мэргэжилтнүүдээ татаж өмнөх бүх гэрээгээ цуцлав. 

1964 онд Мао “Зөвлөлт улсад капитализм ялсан.” хэмээн мэдэгдэв. Зөвлөлт хятадын харилцаа хурцдав.

1966 онд Хятадад соёлын хувьсгал болов. Хятадын улаан хамгаалагчид зөвлөлтийн ЭСЯ-ны байранд халдаж зөвлөлтөд элэгтэй хятад хүмүүсийг хоморголон хэлмэгдүүлэв.

1969 онд Амур мөрний Даманы арал дээр зөвлөлт хятадын хилийн зэвсэгт мөргөлдөөн болов.Оросууд хятадад эртнээс харьяадагдаж байсан Амур мөрөний дунд байсан 1 квадрат км аралыг булаан авч өгөхгүй байсныг хятадууд анзаарч аралаа буцаан авах гэж мөргөлдөөн гаргасан юм. Энэ зэвсэгт мөргөлдөөнд зөвлөлтийн 58 цэрэг алагдаж, хятадын 700 цэрэг алагджээ.

1986 онд хятадын консулын газрыг зөвлөлтийн Ленинградад , зөвлөлтийн консулыг хятадын Шанхайд нээв.

1986 онд зөвлөлтийн удирдагч М.Горбачёв Владивосток хотод “Зөвлөлт хятадын харилцааг сайжруулна. Монгол улсаас зөвлөлтийн цэргийг гаргана. Мөн зөвлөлтийн хуурай замын цэргийн тоог бууруулна “ хэмээн мэдэгдэв. 

1989 оны 5-р сарын 18- ны өдөр зөвлөлтийн удирдагчМ.Горбачёв БНХАУ-д айлчилж хятадын удирдагч Дэн Сяопинтэй уулзалт хийж зөвлөлт хятадын хамтын ажиллагааг хэвийн болгох эх суурийг тавив. Зөвлөлтийн тал хятадын удирдагч Дэн Сяопины дэвшүүлсэн “зөвлөлт хятадын харилцаанд саад болсон гурвансаад” гэгчийг арилгажээ. Энэ саад бол 1. Вьетнам Камбожиос цэргээ татах, 2.Зөвлөлт улс цэргээ Афганистанаас татах, 3. Зөвлөлт улс Монголоос цэргээ гаргаж, хятад- зөвлөлтийн хойд хил дээр байрлуулсан зөвлөлтийн цэргээ цөөрүүлэх асуудал байсан юм. Нэгэнт энэ саад арилсан тул хятадын тал зөвлөлтийн хилийн одооны байдлыг хүлээн зөвшөөрч Хятад улс Зввлөлт улстай бүх талын хамтын ажиллагааг явуулахад бэлэн байгаагаа мэдэгджээ. Ингэж зөвлөлт хятадын харилцаа сайжирсан юм.

Оросын Холбооны улс ба Хятад

1991-1996 онуудад ОХУ болон Хятад улс найрамдалт харилцаагаа өргөжүүлж ирэв.

2001 онд Хятад улсын дарга Зян Зэмэний санаачилгаар хоёр орны найрамдал хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулагдав.

2005 онд хоёр орны хилийн маргаантай асуудлаархэлэлцээр хийж Хятад улс Орос улсаас 337 квадрат км газар нутгаа буцаан авав. Анх удаа цэргийн хамтарсан сургууль хийв

2005-2007 онуудад алан хядагчдын эсрэг хамтарсан сургууль хийж Оросын жил, Хятадын жилийг тус тус өөрийн оронд хийв.

2009, 2010 онуудад Хятадад орос хэлний жил, орост хятд хэлний жилийн арга хэмжээг зохион байгуулав. 

2022 онд орос хятадын харилцаа стратегийн түшлэлийн гэрээ байгуулж Тайваний тусгаар тогтнолыг үгүйсгэж “нэг Хятад” гэсэнбодлого баримтлахыгтунхаглав.

Саяхан 2023 оны10 дугаар сард Оросын ерөнхийлөгч Путин Хятад улсад болсон “Бүс ба Зам” гэсэн чуулга уулзалтанд оролцож Хятадтай хамтын ажиллагаагаа улам өргөжүүлнэ хэмээн мэдэгдэв. Путин 3 цаг гаруй Си Жипэн даргатай ганцаарчилсан яриа хийжээ. Путин өмнө нь Си Жипэн даргыг Москвад айлчлахад “Сила Сибири-2” төсөл бол Хятадад нэг жилд 50 тэрбум куб метр газ нийлүүлэх боломжтой болох чухал төсөл” хэмээн мэдэгдэж байсан. Гэвч Си Жипэн дарга энэхүү төслийн талаар тодорхой хариу өгөөгүй аж. Орос улс эдүгээ европт хийн зах зээлээ алдсан тул Хятадад шинээр хийн зах зээл олох нь чухал болоод байна.

Сүүлийн жилүүдэд Орос Хятадын харилцаа улам өргөжив. Жил бүр төрийн өндөр түвшинд айлчлал хийж хамтран ажиллах олон салбарт гэрээ байгуулав. Орос улс нь Шанхайн олон улсын байгууллага болон БРИКС байгуулагад Хятадтай хамтран ажиллах харилцаагаа улам бэхжүүлэв.

Хятад улс 2023 оны 2-р сард Орос улс Украины эсрэг довтолсонд дүгнэлт хийж 6 зүйлт онолыг гаргаж бүх улсууд нутаг орныхоо бүрэн бүтэн тусгаар тогтносон байдлыг хангах, маргааныг энхийн аргаар шийдэх, цөмийн дайны аюулыг зогсоох уриалга гаргажээ.

2023 оны 3-р сард Хятадан удирдагч Си Жипэн Орост айлчилж хоёр тал стратегийн хамтарсан ажиллагаагаа өргөжүүлэхтухай мэдэгдэл хийв.

Орос Хятад хоёр улс цэргийн салбарт хамтран ажиллаж байгааг америкийн “Вашингтон пост” сонин “ Орос Хятад хоёр Америк болон түүний холбоотон улсуудын эсрэг дотно хамтрагчид боллоо” хэмээн бичжээ. 2023 оны 3-р сард АНУ-ын экс ерөнхийлөгч Трампын аюулгүй байдлын туслах асан Жон Болтон ” Орос Хятад хоёр Хойд Солонгос, Иран хоёрыг хамруулсантэнхлэг байгуулж байна” хэмээн мэдэгджээ.

Орчин үед Орос Хятадын худалдааны эргэлт 2014 онд 88 тэрбум ам доллар байсан бол 2022 онд 190.2 тэрбум ам.долларт хүрчээ

2022 онд Орос улс Хятадад 6.2 сая тонн байгалийн хий эксппортолж 6.7 тэрбум ам доллар олжээ.

Орос улс 2022 ондХятад улсад 86.2 сая тонн нефть экспортолж 58.4 тэрбум ам.доллар олжээ. 

Орос улс 2022 онд Хятад улстай гэрээ байгуулж цаашдын10 жилд100.0 сая тонн нефть нийлүүлэхээр тохиролцжээ.

Монгол улс эх орондоо өмнөд хил рүү өргөн царигтай төмөрзам тавина, нарийн царигтай төмөр зам тавихгүй хэмээн 12 жилийн турш хэрүүл хийж байх хоорондОрос улсАмур мөрний дээгүүр Хятад руу нарийн царигтай төмөр зам тавьж 2022 онд Хятадад 64.0 сая тонн нүүрс экспортолжээ.

Өрнөдийн компаниуд 2022 онд оросын зах зээлийг орхин гарсны дараа хятадын автомашины экспортОрост эрс нэмэгдэж 2023 оны эхний хагаст 287 000 хятадын автомашин экспортоор орж иржээ. Хятадад америкийн “Тесла” компани цахилгаан автомашины үйлдвэр байгуулж дэлхий зах зээл дээр амжилттай өрсөлдөж байна.

2022, 2023 онуудад Хятад улс Оросоос худалдаж авсан нефть, нүүрс, газ, металл, модон эдлэлийг юаниар тооцож авдаг болжээ.

Оросууд “Сила Сибири” хийн хоолойг Хятадтай холбосон. Одоо Монголоор дайруулж “Сила Сибири -2” хийн хоолойг барихаар төлөвлөж байна. Орос улс өрнөдөд байгалийн хийн зах зээлээ алдаж өнгөрсөн нэг жилд 1 их наяд рублийн алдагдалхүлээжээ. Энэхүү Монголоор дайруулах хийн хоолойг Хятад долоон жилийн турш зөвшөөрөхгүй байгаа тухай өрнөдийн хэвлэлүүд бичсэн байна лээ. Учир нь Хятад улс Туркменистан улстай гэрээ хийж тэндээс хий авах гэж байгаа хэмээн хэвлэл мэдээллээр гарчээ. 2022 онд Хятад улс “Сила Сибири” хийн хоолойгоор Орос улсаас 19 тэрбум кубметр хий авч Орост 4.0 тэрбум ам доллар төлжээ.

Орос улс Хятад улсад 2022 онд 5.1 тэрбум ам долларын зэс, никель нийлүүлжээ.

Орос, Хятад улс оюутны солилцоо их хийж байна.

1952-1960 онуудад Зөвлөлт улсад хятадын 25 000 оюутан суралцаж байжээ.

2014 онд Оросын Холбооны улсад 23 000 хятад оюутнууд, Хятад улсад 15 000 орос оюутнууд суралцаж байлаа. 

Жил бүр Хятад улсад 3.1 сая орос жуулчид зорчиж байна.

Орос Хятад хоёр улс цэргийн салбарт маш нягт, өргөн хүрээнд ажиллаж байна.

Ер нь Хятад улсын цэргийн үйлдвэрүүдийг анх Зөвлөлт улс өнгөрсөн зууны тавиад оноос эхэлж байгуулж өгсөн байдаг.1949-1962 онуудад Зөвлөлт улс Хятадад 650 цэргийн зэвсэг,техник технологийн лицензийг үнэгүй олгожээ.1950-1960 онуудад зөвлөлтийн 10 000 цөмийн мэргэжилтэн Хятадад ажиллаж байв. 1958 онд атомын анхны тогоо Хятадад ажиллаж эхлэв. Атомын зэвсгийг Зөвлөлт улс мөн л тавиад оны сүүлчээр загварыг нь Хятад улсад гаргаж өгсөн байдаг. Хятад улс эдүгээ цэргийн салбарт дэлхийн хамгийн хүчирхэг улсуудын нэг болсон нь Зөвлөлт Холбоот улсын үзүүлсэн техник технологийн тусламжийн үр дүн юм.

Орос улс Хятад улсад 1992-2000 онд “СУ-27” сөнөөгч нисэх онгоц 285 ширхэгийг нийлүүлсэн.Хятад улс 2005 онд Оросоос 12 усанд шумбагч онгоц авсан. Мөн пуужин харвах төхөөрөмжийг далавчит пуужингийн хамт авсан. “Т-80” танк 200ширхэгийг авсан. 1200 тийрэлтэт их бууны сум авсан. “Агаар – агаар” ангиллын 1200 пуужин авчээ.

Зөвлөлтийн Хятадад байгуулж өгсөн хятадын Шэньян хотын нисэх онгоцны үйлдвэрт 1998 оноос эхэлжоросын лицензийн дагуу “Су-27” сөнөөгч онгоцнуудыг үйлдвэрлэж эхлэв. 2003 онд орос хятадын хамтран боловсруулсан “FC-1” сөнөөгч онгоцыг үйлдвэрлэж эхлэв. 

Орос Хятад хоёр цэргийн салбарт нягт хамтран ажиллаж хамтарсан цэргийн сургуулийг тогтмол хийж ирлээ.

Хятад улс тавиад онд дөнгөж аж үйлдвэржилтээ эхэлж Зөвлөлт улсаас тусламж авч Зөвлөлт улсын шавь нь байлаа. Хятад эдүгээ 50 жилийн дараа хүч чадлаараа багшаасаа давж эдийн засгийн чадлаараа дэлхийд хоёрт жагсаж байна.

Оросын Холбооны улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 2022 онд 2.2 триллион ам доллар байхад Хятад улсын ДНБ 2022 онд нийтдээ 17.9 триллион ам доллар байна. Хятадын эдийн засгийн өсөлт, хятадын аж үйлдвэржилт, шинжлэх ухаан технологи, бүтээн байгуулалтдэлхийд тэргүүлж байна.

Төгсгөлд нь нэгэн дүгнэлт хийхэд орчин үед дэлхийн улс төрийн тавцан дээр гурван улсын гурвалжингийн онол гэж гараад байна. Энэ нь “Орос -Хятад –Энэтхэг” гэсэн улсыг хэлээд байгаа юм. Өрнөдийнхөн өнөөгийн Орос улсыгганцаардуулж чадахгүй байгаа нь энэ гурван улстай холбоотой юм.

Энэхүү стратегийн гурвалжингийн онолыг анх 1998 онд Оросын Холбооны улсын Ерөнхий сайд асан Евгений Примаков анх санаачилсан байдаг. Тэр үед НАТО-гийн Югославт явуулах гэж буй ажиллагааг хэн ч зогсоож чадахгүй байсан тул Примаков энэ гурван улсыг дэлхий ганц туйлтай болохоос сэргийлж хамтран ажиллахыг уриалжээ. Энэхүү дипломат санаачилгыг ажил хэрэг болгоход нилээд хэдэн жил шаардагдсан аж. Анхны гурван талт уулзалт НҮБ-ын 2002, 2003 оны Нью Йорк хотод болсон чуулга уулзалтын үед болсон юм. 2005 онд оросын Владивосток хотод гурван гүрний уулзалт болсон. Дэлхийн хүн амын 40.0 хувийг бүрдүүлдэг эдгээр гурван гүрэн бол альнэг улсын эсрэг бус бөгөөд дэлхийг нэг туйлтай бус, олон туйлтай болгох, дэлхийд ардчилалыг бэхжүүлэх зорилготой хэмээн мэдэгдэж байлаа. Гэвч ардчиллыг бэхжүүлэх асуудал Орос,Хятадад ямар ч ирээдүйгүй болчихлоо. Орос улс Украины эсрэг дайн хийгээд жил хагас болчихлоо. НҮБ дайныг зогсоох талаар Орост нөлөөлжчадахгүй байна. Цөмийн дайны аюул хаяанд ирээд байна. Ирээдүйд Энэтхэг улс эдийн засгийн өндөр хөгжилтэй хүчирхэг баян улс болж чадах нь эргэлзээтэй байна. Одоохондоо Орос Хятадын харилцаа хамгийн оргил үедээ байна. Алсдаа Орос Хятадын харилцаа чухам ямар болохыг хэн ч таашгүй юм. Улс хоорондын найрамдал гэж байдаггүй юм. Улс хоорондын эрх ашиг л гэж байдаг юм гэсэн нэг мэргэн үг байдаг даа.

Ашигласан ном зүй

Современные российско-китайские отношения: сборник . С. Г. Лузянин. Москва, 2017

Галенович Ю. М. История взаимоотношений России и Китая.Русское ист. о-во. — Москва , Русская панорама, 2011. 

Мясников В. С. Russia and China. 400 years of interstate ties.  New York — London, 2001.