Шинэлгээ хуучраагүй байна. Өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд золгуут хийх гэсэн иргэдийн хөдөлгөөн шинийн нэгэн, хоёрон шиг л бужигнаж өнгөрлөө. Учир нь энэ жилийн цагаан сарын баяр амралтын өдрүүдэд тохиосон. Тиймээс энэ хоёр хоногт хотын түгжрэлд арай яадан явсаар хоёр талынхаа аав, ээж, азай буурлуудтайгаа л золгуулт хийж амжсан байх. Бусад авга, нагац, ах, дүүсээрээ орж амжилгүй ажлын өдрүүд эхэлсэн. Мөн битүүнгүй гэх шинийн нэгний өмнөх өдөр ажлын өдөр байсантай холбоотойгоор иргэд баярын бэлтгэлээ орой ажлын цаг дуусгаад нэгэн зэрэг хийж эхэлсэн.

Үүнтэй холбоотойгоор энэ жилийн цагаан сарын баяр эхнээсээ л түгжрэл, бөөгнөрөл, оочер, бухимдалтайгаар өрнөлөө. Ингэж эхнээсээ бухимдсан иргэд амралтын хоёрхон өдөрт золгуултаа хийж чадалгүй ажилдаа орцгоосонд улам дургүйцэв. Хүн бүр нийгмийн сүлжээгээрээ дамжуулан цагаан сарын баяраар дор хаяж долоо хоног амардаг болмоор байна. Ер нь монголчууд хавартаа цагаан сарын баяраа тэмдэглэж 10 хоног, зундаа үндэсний их баяр наадмаа тэмдэглэж 10 хоног л амардаг болъё. Харин бусад баяраар амардаг байдлаа зогсооё гэх агуулгатай сэтгэгдэл, үзэл бодол нийгэмд шуугилаа. Зөвхөн иргэд ч гэлтгүй зарим УИХын гишүүд Нийтээр тэмдэглэх баярын болон тэмдэглэлт өдрүүдийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах саналтай байгаагаа ч илэрхийллээ. Нэрт нийгмийн зүтгэлтнүүд болон судлаачид, эрдэмтэд, хуульчид ч гэсэн цагаан сарын баяр, үндэсний их баяр наадмаар л амардаг бусад баярыг ердийн тэмдэглэлт өдөр болгох нь зөв гэдэг байр суурийг хэлж байна. Бид жилд сар орчим хоногийг нийтээрээ баяр тэмдэглэж амарч өнгөрөөдөг. Үүнээс цагаан сараар гурав хоног, үндэсний их баяр наадмаар гурав хоног амардаг байна. Харин үлдсэн 20 орчим хоногийн амралтыг бусад баяр, тэмдэглэлт өдрөөр эдэлдэг. Тэгвэл нэгдүгээр сарын 1, гуравдугаар сарын 8, Бурхан багшийн их дүйчин өдрүүдийн амралтуудыг болиод цагаан сар, үндэсний их баяр наадмын амралт дээр нэмчихэд л энэ асуудал шийдэгдэнэ гэдгийг нийгмийн зүтгэлтнүүд ярьж байх юм.

Жишээ нь олон улсын эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах өдрөөр нийтээрээ амардаг. Гэтэл зургадугаар сарын нэгэнд буюу эх, үрсийн баяраар мөн адил нийтээрээ амардаг. Угтаа энэхүү хоёр баярын утга агуулга тийм ч хол зөрөхгүй. Тиймээс мартын амралтыг болиод зургадугаар сарын 1-нд бүх нийтээрээ амарч, эмэгтэйчүүд, хүүхдүүдээ баярлуулах боломжтой юм. Харин мартын амралтыг цагаан сарын баярын амралт дээр нэмчихнэ. Энэ мэт бусад баяраар нийтээрээ заавал амраад байх шаардлагагүй амралтуудыг цагаан сар болон үндэсний их баяр наадмын өдрүүдэд нэмчих хэрэгтэй гэдгийг иргэд болон их хурлын гишүүд ярих боллоо. Тиймээс энэ хаврын чуулганаар Нийтээр тэмдэглэх баярын болон тэмдэглэлт өдрүүдийн тухай хуульд өөрчлөлт орж магадгүй. Үнэхээр энэхүү асуудал хуулийн хүрээнд ийн хэлэлцэгдэж эхэлбэл нэг мөр цагаан сарын баярыг тэмдэглэдэг тогтмол өдөртэй болгохчих хэрэгтэй. Жил бүрийн цагаан сарын баяр хоёрдугаар сард болдог. Заримдаа нэгдүгээр сарын сүүл, эсвэл бүр гуравдугаар сарын эхээр ч болох нь бий. Хэзээ болох нь тодорхойгүй ийм үндэсний томоохон баяр гэж юу байх билээ. Гэтэл орчин цагт нийгмийн амьдрал цаашлаад улс орны амьдрал цаг, минут бүрээр хэмжигдэн төлөвлөгдөж явдаг болсон. Суурин амьдралын хэв маягтайгаа нийцүүлэн өв соёл, уламжлалт зан заншил хүртэл өөрчлөгдөн хувьсаж байна. Гэтэл монголчуудын өргөн тэмдэглэдэг цагаан сарын баяр нэг, хоёр, гуравдугаар сарын аль нэг өдөр эхэлнэ гэдэг бол цаанаа нийгмийн амьдралд маш том тодорхойгүй хүндрэл үүсгэж байна гэсэн үг.

Мэдээж зурхайн ухаанаар сар өдөр нь тодорхойлогддог ч зарим жил хоёр шинийн нэгэнтэй байх жишээтэй. Үүнээсээ болоод монголчууд хоёр хэсэг хуваагдан золгож ч байсан түүхтэй. Энэ жил гэхэд битүүнгүй цагаан сар болж, иргэд ч үүнээс болж хоёр хуваагдав. Угтаа өв уламжлал, ёс заншлаа дээдэлсэн, ахмадуудаа хүндэтгэн золгодог үндэсний их эв нэгдлийн баяр. Гэтэл зурхайчдын харилцан адилгүй саналаас болж үндэстнээрээ талцдаг баяр болж хувирсан. Тиймээс өв уламжлалаа хадгалж, өргөн дэлгэр оролцдог цагаан сарын баяраа тэмдэглэдэг тогтмол өдөртэй болох нь зөв юм. Тогтмол өдөрт тэмдэглэдэг болсноороо иргэд, байгууллагууд ажил, орлогоо эртнээс зөв зохицуулах боломжтой болно. Өдөр судрын хэрүүл маргаан зогсоно. Тэр дундаа шинийн нэгэнд биш шинийн гурванд ирж золголоо гэх ах, дүүсийн гомдол, тунирхал ч алга болно. Мөн янз бүрийн мухар сүсэг арилна гэх мэт олон давуу талтай. Харин тэмдэглэх тогтмол өдрөө хэзээ байвал улс, нийгэмд ашигтай вэ гэдгээ тал талаасаа ярилцах хэрэгтэй. Улс орны хувьд эдийн засгийн мөчлөгтэйгөө уялдуулан цагаан сарын баярыг тэмдэглэх өдрийг тодорхойлж болох юм. Цагаан сарын баярыг зөвхөн

монголчууд тэмдэглэдэг юм биш. Азийн ихэнх орнууд энэхүү хаврын баярыг өөр өөрсдийнхөө ёс заншлаар тэмдэглэж ирсэн түүхтэй. Тэр утгаараа дэлхийд ч

шинэ жилийн баярыг тогтмол өдөр тэмдэглэдэг жишээ олон бий.

Тухайлбал христмассын баяр байна. Жил бүрийн арванхоёрдугаар сарын 25-нд энэхүү баярыг дэлхийн олон улс нэгэн зэрэг тэмдэглэдэг. Харин дараа нь шинэ он гардаг. Мөн исламын шашин шүтдэг орнууд ч хаврын баяр болох Наурызаа жил бүрийн гуравдугаар сарын 22нд буюу өдөр, шөнө тэнцдэг өдөр тэмдэглэн өнгөрүүлдэг. Гэтэл монголчууд цагаан сарын баяраа хоёрдугаар сард заримдаа нэг эсвэл гуравдугаар сард тэмдэглэж байгаа нь энэ том баярын утга учрыг жилээс жилд алдагдуулж байгаа нь үнэн. Нөгөөтэйгүүр нийгмийн аж, амьдралд ч хэзээ болох нь тодорхойгүй баярын нөлөөнөөс болоод олон сөрөг асуудал үүсэж буй. Адаглаад л цаг агаарын хүндрэлтэй нөхцөл байдлын

үеэр баяр тэмдэглээд явах нь хэцүү асуудал. Тиймээс цагаан сарын баярыг улс орны эдийн засгийн мөчлөгтэй уялдуулах, цаг агаарын нөхцөл байдалтай нийцүүлэх, нийгмийн аж, амьдралтай холбон ойлгож тогтмол өдөр тэмдэглэн өнгөрүүлдэг байх нь юу юунаас илүү чухал асуудал болоод байна.

Нөгөөтэйгүүр Монгол Улс бол эрх зүйт төртэй ардчилсан орон. Тэр утгаараа нийгмийн бүхий л харилцаа хуулиар зохицуулагдан явагддаг. Тиймээс цагаан сарын баярыг ч хуульчлахад болохгүй зүйл байхгүй гэдгийг нэрт хуульч, академич С.Нарангэрэл гуай ярьсан. Эхлээд цагаан сарыг тэмдэглэн өнгөрөөх тогтмол өдрөө хуульчлах хэрэгтэй. Дараа нь уг хуульдаа хэрхэн цагаан сарын баярыг тэмдэглэх ёстой вэ гэх журам баталчих. Энэхүү журамдаа тухайлбал, залуу өрх тавгийн идээгээ гурван үеэр засна. 65аас дээш насныхан ууц тавина гэх байдлаар уг баяртай холбоотой ёс заншил, өв уламжлалтай нийцүүлэн хуульчилчих хэрэгтэй байгаа юм. Тэгэхгүй бол цагаан сарын баяр гэдэг ахмадуудын тархинд цус харвуулсан, залуучуудын санхүүг цөлмөсөн нэг үгээр баяр биш зовлонт өдөр болж хувирч байна.

Сүүлдээ цагаан сарын баяр битгий болоосой гэх бодолтой хүмүүс ч олширлоо. Энэ хандлага нийгэмд хүчээ авбал жинхэнэ утгаараа өв уламжлал, ёс заншлаа бид өөрсдөө сөнөөх эрсдэл өндөр байна. Тиймээс энэхүү өв соёлоо бид байгаагаар нь хадгалж, ирээдүй хойч үедээ уламжлан өвлүүлэхийн тулд яг одооноос төрийн бодлогоор зохицуулах шаардлага зүй ёсоор тулгарлаа.

Э.МӨНХТҮВШИН