Улсын нэгдүгээр төв эмнэлэг дээр “Донор танд баярлалаа” талархлын өдөрлөг өчигдөр болж өнгөрлөө. Монгол Улсад 2006 оноос хойш өнөөг хүртэл эрхтэн шилжүүлэн суулгах мэс заслыг хийж байна. 2024 оны гуравдугаар сарын 15-ны өдрийн байдлаар УнТЭ нийт 342 бөөр, 243 элэг, 32 ясны чөмөг үүдэл эс, Хавдар судлалын үндэсний төв 133 элэг тус тус амжилттай шилжүүлэн суулгаад байгаа аж. Үүнээс 64 хүнд бөөр, элгийг тархины үхэлтэй донороос шилжүүлсэн байна. Донорын тухай хуульд оруулсан нэмэлт өөрчлөлтөөр тархины үхэлтэй донорын гэр бүлийн гурван хүн зөвшөөрсөн тохиолдолд эд, эрхтнийг нь хүлээлгийн жагсаалт дахь өвчтөнүүдийн цусны бүлэг таарсан хүмүүст шилжүүлэн суулгадаг. 2024 оны эхний улирлын байдлаар эрхтэн шилжүүлэн суулгах шаардлагатай иргэдийн хүлээлгийн жагсаалт 1000 даваад байна.

УНТЭ-ийн Эрхтэн шилжүүлэн суулгах төвийн зөвлөх эмч, Анагаахын шинжлэх ухааны доктор, професор О.Сэргэлэнтэй ярилцлаа.

 -Та хэдэн оноос хойш элэг шилжүүлэн суулгах мэс засал хийж байна вэ?

-Нийт 40 гаруй жил мэс заслын эмчээр ажиллаж байна. Тэр дундаа 2011 оноос өнөөг хүртэл элэг шилжүүлэн суулгах багийн ахлах эмч, мөн УНТЭ-ийн ЭСШТ-ийн зөвлөх эмчээр ажиллаж байна.2007 оноос бид эрхтэн шилжүүлэн суулгах багаа байгуулаад, туршилтын мэс заслаа хийж эхэлсэн. 2011 оны есдүгээр сард анх амьд донороос элэг шилжүүлэн суулгах мэс заслыг амжилттай хийсэн.

-Мэс заслын дараахь амьдралын чанарын үзүүлэлт ямар байна вэ?

-Элэг шилжүүлэн суулгах мэс засал бол маш хүнд хагалгаа. 2022 оны ДЭМБ-ын судалгаагаар 100 мянган хүнд амьд донороос элэг шилжүүлэн суулгах мэс заслын амжилтаараа бид дэлхийд нэгдүгээрт орсон. Мөн элэг шилжүүлэн суулгасны дараахь амьдралын чанарыг нэг гурав, таван жилээр авч үздэг.

Өнөөдрийн байдлаар нэг жилийн дараахь амьдрах чанар нь 94 хувьтай, гурван жилийн дараа амьдрах нь 93.8 хувь, таван жилийн дараа амьдрах нь 94.6 хувьтай байна.

Мэс заслын дараахь амьдрах хувь ийм өндөр байгаа нь БНСУ-ын Асананагаах ухааны төвийн яг удирдамжаар хийдэг. Багш нарынхаа шилийг дараад явж байна. Мэс заслын дараахь амьдралын чанар сайн байгаагаараа бид дэлхийд дээгүүр байна. 100 хувийн амжилттай биш.

-УНТЭ дээр ямар ямар эрхтэн шилжүүлэн суулгах мэс засал хийгдэж байна вэ?

-Элэг, бөөр, ясны чөмөгний үүдэл эс шилжүүлэн суулгах эмчилгээ бүрэн нутагшаад байна. Цаашид бид нойр булчирхай шилжүүлэн суулгах бэлтгэл ажлаа үндсэндээ хангасан байна.

-Ажлын тань сайхан зүйл юу вэ?

-Эрхтэн шилжүүлэн суулгах нь мэс заслын шинжлэх ухааны ноён оргил нь юм. Дэлхийн бүх оронд элэг шилжүүлэн суулгах мэс засал хийгддэггүй. Ялангуяа хөгжиж буй болон буурай орнуудад элэг шилжүүлэн суулгах эрэлт байгаа ч донорын хүрэлцээ, эдийн засгийн боломж байдаггүй. Монгол Улс элэг шилжүүлэн суулгах мэс заслын амжилтаараа хөгжиж буй 40 орны нэгдүгээрт байна. Зөвхөн элэг шилжүүлэн суулгах багийн чадвараас гадна төр засгийн бодлого дэмжиж өгч байна. Тухайлбал, эрхтэн шилжүүлэн суулгах мэс засал үнэ төлбөргүй хийгдэж байгаа. Тиймээс баян, ядуу хэн ч байсан эрхтэнээ шилжүүлэн суулгах боломж, бололцоо нь бүрдчихсэн учраас манай иргэд азтай байна. Мэс засал амжилттай болох нь ажлын маань хамгийн сайхан хэсэг.

-Донорын олдоц ямархуу байна вэ?

-Элэг шилжүүлэн суулгах 255 дахь мэс заслаа бид өнөөдөр хийж байна. Мэс засалд орох материалаа бэлдчихсэн, донортой 40 гаруй хүн ээлжээ хүлээж байна. Харин элэг шилжүүлэн суулгах доноргүй 400 гаруй хүн байна. Донорын олдоц бол маш ховор. Тэр дундаа амьгүй донорын олдоц маш ховор байна. Донорын тухай хуулийн дагуу ар гэрээс нь заавал зөвшөөрөл авах ёстой байдаг. 20 гэр бүлээс нэг нь амьгүй донор хийлгэхийг зөвшөөрдөг.

-Дунд чөмгийг шилжүүлэн суулгах боломжтой байгаа юу?

-Ясны хавдартай хүнд яс шилжүүлэн суулгах хагалгаа хийгдээд эхэлчихсэн байгаа.

-Шаардлагатай тоног төхөөрөмжөөр хангагдаж байна уу?

-2011 онд анхны эрхтэн шилжүүлэн суулгах мэс засал ямар ч тоног төхөө-рөмжгүйгээр хийгдсэн. Асананагаах ухааны төв бүх тоног төхөөрөмжөө авч ирээд элэг шилжүүлэн суулгадаг байсан. Нөхцөл байдал одоо дээрдсэн. Бүх багаж, тоног төхөөрөмжөөр хангагдаж байна. 2012 онд авсан анхны багаж, тоног төхөөрөмжөө 12 жил хэрэглэсний эцэст тэдгээр тоног төхөөржийг халсан. Өнгөрсөн онд 3.6 тэрбум төгрөгийн тоног төхөөрөмж шинээр авсан. Гэхдээ хараахан бүрэн гүйцэд шаардлагатай тоног төхөөрөмжөөр хангагдаагүй байна.

-Элэг шилжүүлэн суулгах мэс засал хэдэн цаг үргэлжилдэг вэ?

-Анхны элэг шилжүүлэн суулгах мэс засал 33 цаг үргэлжилж байлаа. Одоо бол дунджаар 11 цаг үргэлжилдэг. Гурваас дөрвөн баг, багийн журмаар ажилладаг болохоор ээлжтэйгээр хагалгаа хийгддэг.

Бөөр шилжүүлэн суулгах мэс заслын ард амжилттай гарсан Д.Эрдэнэдалай болон түүний гэргий Д.Нямцэрэн нартай ярилцлаа. Д.Нямцэрэн нь нөхөртөө донор болсон юм.

-Бөөр шилжүүлэн суулгахад ямар хүндрэл бэрхшээл гарсан бэ?

Д.Эрдэнэдалай: -Ковидын үед байсан болохоор маш хүнд хэцүү нөхцөл байдалтай байсан. Бага хүүхэд маань ч нялх байсан болохоор манай гэр бүлд их айдас, түгшүүртэй байлаа.

-Өөр донор хайж үзсэн үү?

-Бөөр зайлшгүй шилжүүлэн суулгах шаадлагатай болсон гэдгийг мэдсэн эхний өдрөөс л эхнэр маань шууд донор болох хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлж байсан. Би эхнэрээ, хүүхдүүдийнхээ ээжийг эрсдэлд оруулахыг хүсэхгүй байсан. Тиймээс, эхнэрээ донор болох хоёр гурван жил татгалзсан.

-Нөхрийн тань шинжилгээний хариу муу гарах үед та яаж хүлээж авсан бэ?

Д.Нямцэрэн: -Тухайн үеийн мэдрэмж, сэтгэл зүй маш хүнд байсан. Бүх ачаа миний нуруун дээр ирж байлаа. Хорвоод ганцаараа байгаа мэт л мэдрэмж төрж, ганцаараа хүүхдүүдтэйгээ үлдчих мэт айдастай байсан.

-Нөхөр тань донор болохыг зөвшөөрөхгүй байхад нь яаж ятгасан бэ?

-Гурван жил хүлээсэн болохоор эцсийн арга нь би донор болох байсан. Нөхрийн маань бие ч сүүлдээ хүндрээд, эмчилгээндээ орж чадахгүй болоод байлаа. Тэгээд л нэг өглөө шийдсэн дээ.

-Мэс засалд орох өдрийн сэтгэл зүй ямар байсан бэ?

-Хүн өөрийгөө бусдад хаачихдаг юм байна лээ. Бага зэрэг айдастай ч гэсэн сэтгэл зүйн бэлтгэлтэй байсан.

-Хагалгаандаа амжилттай ороод гарч ирэх ямар байсан бэ?

-Мэс заслын дараа анх ухаан ороод хамгийн түрүүнд нөхрийгөө л хайсан. Нөхрийнхөө хаана байгааг эмч нараас асуусан. Бид хоёр тусдаа тасагт хэвтэж байсан. 14 хоногийн дараа л уулзсан даа. Хүн сэтгэл санаагаар их унадаг ч гэсэн дэргэдэх хүн маань тэнхэрч байгааг хараад өдөр ирэх тусам үнэхээр гоё болдог.

Н.НАрвАНчиН