-ҮЛДСЭН 309 УСАЛГААНЫ СИСТЕМ НЬ “ТАРИАЛАН ЭРХЛЭЛТИЙГ ДЭМЖИХ САН”-ГИЙН МЭДЭЛД, АГУУЛАХАД НЬ ХЭВТЭЖ БАЙГАА НЬ ЯМАР УЧИРТАЙ ЮМ БОЛ. ХУУРАЙШИЛТТАЙ БАЙСАН ӨНГӨРСӨН ХАВАР ЭДГЭЭР СИСТЕМҮҮДИЙГ ОЛОН ЗУУН ТАРИАЛАНГИЙН КОМПАНИД ӨГЧ БОЛООГҮЙ ЮМ БАЙХ ДАА-

Бид энэ талаар Газар тариалангийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын мэргэжилтэн Х.Кенжегүлээс тодрууллаа.

-Тариалангийн аж ахуй эрхэлдэг иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд тулгардаг асуудал нь усалгаа. Өнгөрсөн онд БНХАУ хөнгөлөлттэй зээлээр цөөнгүй тооны усалгааны системийг оруулж ирсэн гэсэн. Нийт хэдэн систем оруулж ирсэн бэ?

-Манайх БНХАУ-ын хөнгөлөлттэй зээлийн хөрөнгөөр Монгол орны усалгаатай газар тариаланг дэмжих зорилгоор усалгааны системийг оруулж ирсэн. Усалгааны систем нэвтрүүлж буй анхны тохиолдол нь энэ. Бид энэ төсөл дээр нийт 17 сая ам.долларын үр тариа, төмс хүнсний ногоо, жимс жимсгэнийг услах бага дунд том оврын бороожуулагчийг оруулж ирсэн. Том оврын систем 130 ширхэг. Энэ маань 9000 га-г услах хүчин чадалтай. Жимс жимсгэнийг услах зориулалттай жижиг усалгааны систем 90 ширхгийг оруулж ирсэн. Энэ 150 га-г услах хүчин чадалтай, дуслын усалгааны системийг оруулж ирсэн байгаа. Төмс, хүнсний ногоон дээр бол нэг га талбайг услах хүчин чадалтай 80 ширхэг бороожуулагч, дунд оврынх нь 36 ширхэг орж ирсэн олгогдож байна. Энэ маань 1-5 га-г услах зориулалттай.

-Өнгөрсөн хавар хэдэн иргэн, аж ахуйн нэгжид усалгааны систем суурилуулсан бэ. Усалгааны систем суурилуулах төсөл хэр их ирж байна?

-Эхний ээлжинд 12 аж ахуйн нэгж, нэг иргэнд 1775 га талбайг услах хүчин чадалтай 50-100 ширхэг бороожуулагч 27-г суурилуулж өгсөн. Усалгаагаа хийгээд явж байна. БНХАУ-ын инженерүүд газар дээр нь ажиллаж суурилуулалтад зөвлөгөө өгч туршилт тохируулгыг нь хийж байгаа. Увсын Баруунтуруун суманд 150 га-гийн төхөөрөмж, Тариалан суманд 300 га-гийнх, Говь-Алтайн Цогт суманд 200 га-гийн бороожуулагч суурилуулаад ажил нь жигдрээд явж байна.

-Аж ахуйн нэгж, иргэдэд ямар шалгуураар усалгааны системийг олгож байна вэ?

-Үүнийг иргэдэд жилийн хоёр хувийн хүүтэйгээр 12 жилийн хугацаатайгаар урьдчилгаа төлбөргүйгээр олгож байна. Эхний гурван жил үндсэн зээлийн төлбөрөөс чөлөөлөөд дөрөв дэх жилээс үндсэн зээлээ хүүтэйгээ төлөх нөхцөлтэйгөөр олгож эхлээд явж байгаа юм. 50 га-гаас дээш буюу үр тарианы чиглэлээр бороожуулагч худалдаж авахаар зэхэж буй иргэд нэгдүгээрт услалтын системийн зураг төсөл хийлгэх ёстой. Услалтын систем өөрөө барилга байгууламжид ордог учраас барилгын тухай хууль, усны тухай хуулиараа өөрийн гэсэн зураг төсөлтэй байхыг шаарддаг. Энэ зураг төслөө усалгааны систем, усны барилга байгууламжийн зураг төсөл зурах эрх бүхий инженерээр хийлгэнэ. Энэ нь төсөл биш шүү дээ. Инженерийн барилга байгууламж учраас эрх бүхий инженерийн байгууллагаар зураг төсөл хийлгүүлж төслөө ХХААЯ-нд ирүүлнэ. Бид үүнийг судалж үзсэний үндсэн дээр шаардлага хангасан аж ахуйн нэгжүүдэд зөвлөгөө өгч, санал шүүмжээ тусгаад “Тариалан эрхлэлтийг дэмжих сан” руу илгээнэ. Шаардлага хангасан тохиолдолд суурилуулна.

-Тавигдах шалгууруудын талаар тодруулахгүй юу?

-Хугацаа хэтэрсэн зээлийн өргүй байхыг шаарддаг. Авахаар зэхэж буй бороожуулагчийнхаа үнийн дүнтэй тэнцүү хэмжээний барьцаа хөрөнгөтэй байх хэрэгтэй. Энэ маань газар байж болно. Эсвэл өөр бусад техник, үл хөдлөх хөрөнгүүд ч байж болно.

-Усалгааны системүүдийн үнийн дүнгийн талаар мэдээлэл өгөхгүй юү?

-Хүчин чадлаасаа шалтгаалаад хоорондоо харилцан адилгүй үнэтэй. Жишээ нь 50 га-гийн бороожуулагч л гэхэд 61 мянган доллар. 150 сая орчим төгрөг гэсэн үг шүү дээ. Аж ахуйн нэгжүүд үүнд таарсан барьцаа хөрөнгөтэй байж л төсөл бичиж зээлд хамрагдана гэсэн үг. Барьцаанд тавих хөрөнгө, газраа үнэлүүлнэ. Дүйцсэн тохиолдолд зээлээр олгоно. Гол нь Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сан, Тариалан эрхлэлтийг дэмжих сан болон бусад газруудад хугацаа хэтэрсэн зээлийн өргүй байх хэрэгтэй. Мөн Монгол банкинд чанаргүй зээлийн үлдэгдэлгүй байх шаардлагатай.

-Усалгааны систем суурилуулахаар бичиг баримт бүрдүүлээд ХХААЯ-нд хүргүүлэхэд л материалыг буцаагаад байна гэх гомдлыг олон иргэн гаргаж байна. Энэ нь цаагуураа өнөөх далд хэлбэрийн авлига нэхэж байна гэх хардлагыг иргэдийн дунд төрүүлээд байна?

-Авлига үүсэх нөхцөл байхгүй л дээ. Хүн болгонд нээлттэй байгаа. Дээр дурдсан шаардлагыг хангасан хэн бүхэнд усалгааны системийг суурилуулж өгч болно. Бага оврын бороожуулагч бол манай яаман дээр ирэх шаардлага байхгүй. Хүсэлтээ ТЭДС-нд гаргаад л тавьсан шаардлагын дагуу материалыг бүрдүүлээд л авна. Бид 50, 75, 125 га-гийн бороожуулагч дээр л зураг төсөл шаардаж байгаа. Манайханд зураг төсөл гэсэн ойлголт байхгүй байна л даа. Тариалангийн талбайн трактор шиг л ойлгоод байна. Услалтын систем инженерийн нарийн тооцоон дээр суурилсан барилга байгууламжийн чанартай зүйл учраас усны инженерүүдийн тооцоо судалгаанд үндэслэж суурилуулна. Судалгаагүй, зураг төсөлгүй манай талбайд энэ бороожуулагч тохирно гээд суурилуулчихдаг. Эргээд энэ нь усны хангамж нь хүрэхгүй байх тохиолдол гарах учраас эрсдэлээс сэргийлж байна гэсэн үг. Усаа худгаас авах юм уу, голоос татах юм уу энэ бүхнээс шалтгаалаад усалгааны системийн хүчин чадал өөрчлөгдөнө. Усны нөөцөөс шалтгаалж усалгааны системийн хүчин чадлыг тодорхойлно гэж ойлгож болно.

-Агуулахад хэдэн тооны бороожуулагч байна. Энэ бүхэн хэзээ хэрэглэгчийн гарт очих вэ?

-12 аж ахуйн нэгж нэг иргэнд усалгааны систем байгаа гэж яриандаа дурдсан. Үлдсэн нь бүгд агуулахад байгаа. Нийт 309 усалгааны агуулахад хэвтэж байна. Хэрэглэгчийн гарт төдийд, өдийд очно гэдгийг тооцоолох арга байхгүй л дээ. Тухайн аж ахуйн нэгж шаардлага хангаж байгаа бол авч очоод суурилуулаад өгнө.