УИХ-ын гишүүн, Сангийн сайд Ч.Хүрэлбаатартай ярилцлаа.

-Ерөнхий сайд цалин тэтгэврийг тодорхой хувиар нэмэгдүүлнэ гэсэн. Ирэх оны төсвийг одоо хэлэлцэх гэж байна. Ер нь цалин, тэтгэврийг хэдэн хувиар нэмэгдүүлэх боломжтой вэ?

-Төсвөө УИХ-д өргөн мэдүүлчихсэн байгаа. Цалин, тэтгэврийг инфляцийн түвшинтэй уялдуулж нэмнэ. 2014 оноос хойш цалин, тэтгэврийг огт нэмээгүй байсан. 2018, 2019 онд нэмсэн. 2020 онд ч нэмэх гэж байгаа. Урьд нь гэнэт нэмдэг байсан. Тэгэхдээ сонгууль дөхүүлж байгаад 20, 30 хувиар нэмдэг байлаа. Энэ нь эргээд инфляцийг хөөрөгдөж, хүмүүсийг бухимдуулдаг байсан. Инфляцийн түвшинтэйгээ уялдуулж нэмэхэд сөрөг зүйл гарах нь бага байдаг шүү дээ.

-Улс мөнгөтэй байгаа юу?

-Бид нэг ч төгрөгийн гадаад бонд гаргаагүй. Арилжааны банкуудаас өндөр хүүтэй нэг ч төгрөгийн зээл авахгүйгээр өөрсдөө бүх зардлаа зохицуулаад явж байна. Улс мөнгөтэй байгаа.

-2020 оны төсвийн алдагдлыг 5.1 хувьтай тооцсон нь хэр зэрэг бодитой вэ?

-5.1 хувийн төсвийн алдагдал гэдэг бол тэнцвэржүүлсэн тэнцэл юм. Энэ нь бид орлогоо тэнцвэржүүлсэн орлогоор тооцсон юм. Тэгэхээр энд хоёр орлого ороогүй гэсэн үг. Монгол Улсын тогтворжуулалтын сангийн мөнгө, ирээдүйн өв сангийн мөнгийг орлогоосоо хасч байгаад тэнцвэржүүлсэн тэнцлээ тооцож гаргасан. Тэгэхээр цаана нь нэг их наяд орчим л үлдэж байгаа юм.

Гэтэл төсвийн зардал дотор хөнгөлөлттэй зээлээр хэрэгжиж байгаа төслүүд болох Улаанбаатар-Налайх чиглэлийн зам, Улаанбаатар-Дархан чиглэлийн зам, бусад замууд, концесс хийгдэж буй бусад замууд, нисэх онгоцны буудал, цэвэрлэх байгууламж, зээлээр босч буй сургууль, эмнэлгийн барилгууд гэх мэт эдгээр зүйлүүд орчихсон байгаа. үүний эх үүсвэр нь хөнгөлөлттэй зээл юм. Тиймээс бид төсөв зохиохдоо бонд гаргахгүй, арилжааны банкуудаас зээл авахгүй байхаар төсвөө тооцоод хийсэн. Өөрөөр хэлбэл, саяын энэ тоо эдийн засагт дарамт үзүүлэхгүй гэж үзээд төсвөө хийж байна. ингэж хийхгүй бол Монгол Улсын өр зээл нэмэгддэг. Богино хугацаатай, өндөр хүүтэй зээл авах шаардлага гардаг. Тиймээс бид аль болох урьд өмнө гарч байсан иймэрхүү алдаа дутагдлыг давтахгүйг хичээж байна.

-Он гарснаар нүүрсний үнэ унах магадлалтай байна. Энэ тохиолдолд эдийн засгийн өсөлт буурах магадлалтай юм биш үү?

-Бүгдээрээ л тэгж ярьдаг. 2019 оны төсвийг батлуулж байхад Уи х дээр хэтэрхий их өөдрөг төсөөлсөн байна аа, ч.хүрэлбаатар аа орлогоо биелүүлж чадах уу гээд л байсан. Бид бодитой, хийж чадах орлогоо төсөвлөсөн гэдгээ хэлсэн. Одоогийн байдлаар төсвийн орлого биелээд явж байна. Оны төгсгөлд 300-400 тэрбум төгрөгөөр даваад биелчих болов уу гэсэн горьдлоготойгоор ажиллаж байна.

-Саарал жагсаалтад орох асуудал энэ сарын 13-нд шийдэгдэх магадлалтай, зарим нэг эрсдэлүүд бий гэх мэдээлэл байна...

-Үнэн. Төсөв танилцуулахдаа хэлсэн. Монгол Улсын эдийн засагт нөлөөлөх эрсдэлүүдийн нэг нь саарал жагсаалт юм. Маш тодорхой бодитой эрсдэл. Мөнгө угаахтай холбоотой хэргээр шийдэгдсэн нэг ч хэрэг байхгүй. хүн болгон л яриад шуугиад байгаа боловч шийдэгдсэн нэг ч хэрэг алга. энэ асуудалтай Монгол Улс хэр тэмцэж байна вэ гэсэн асуудал байгаа шүү дээ. Арилжааны банкуудын өөрийн хөрөнгөтэй холбоотой хяналт шалгалт хийх тухай асуудлыг энэ оны нэгдүгээр сарын 1-нээс ярьж эхэлсэн. Шалгалт нь дууссан байгаа. үр дүн яаж гарах нь уу. үүнтэй холбоотой тодорхой асуудлууд байгаа гэж бий ойлгож байгаа. энэ өөрөө асуудал үүсгэнэ. Мөн санхүүгийн хяналтын асуудал байна.

-Улаанбуудайн урамшууллын үнийг 10 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдүүлсэн байна. Ингэх ямар шаардлага байсан юм бэ?

-ххААхү-ийн сайдаас тодруулбал зүгээр. 2020 онд байгаль цаг уурын нөхцөлтэй холбоотойгоор Улаанбуудайн үнэ өсөх магадлалтай. Мөн гурилын үнэ өснө гэсэн үг. Тиймээс энэ асуудлыг танилцуулсан.

-Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станцыг барих зардлыг төсвөөс гаргана гэж мэдэгдчихээд байгаа. Хаанаас санхүүжилтээ босгох вэ?

-эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц бол эрчим хүчний системд чухал ач холбогдолтой үзүүлэх бүтээн байгуулалт. Учир нь баруун аймгууд ОхУ-аас дутагдаж буй эрчим хүчээ авдаг. Тэнд тодорхой хэмжээний гэрээ хэлцэл, тооцоо хийгдэж үнээ тохирох гэх мэтээр хараат байдаг. БНхАУ-ын банкнаас зээлийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэх хүсэлтээ тавиад техник эдийн засгийн үндэслэлийг хийгээд дуусч байгаа. Ойрын үед техник эдийн засгийн үндэслэл хийгдэнэ.

-Өчигдөр төсвийн гүйцэтгэлийг УИХ-ын чуулганаар хэлэлцэж байхад зарим зээл тусламжийн хөрөнгө, мөнгө бүрэн гараагүй гэх асуудал яригдаж байсан. Ямар учиртай юм бол оо?

-Тухайн төслийн ажил удаан явагдахаар санхүүжилт нь хийгддэггүй. зарим төслүүдийн ажлууд нь хийгдээд дахиад цаашаа ажил хийх гэхээр хөрөнгө мөнгөгүй болчихоод байдаг байсан. үүнийг 2019 оноос эхлээд алга болгож, бүх гадны зээл тусламжаар хэрэгжиж байгаа төслүүдийн санхүүжилтийг зөвхөн сангийн сайдын багцад суулгаад өгчихвөл хооронд нь шилжүүлэх уян хатан байдал гарч ирж байгаа. Тэгэхээр эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц баригдаад явах юм бол бид нар дотоодоос гарах санхүүжилтийг гаргаад явах бүрэн боломжтой.

-Хүүхдийн мөнгийг яаж олгох вэ?

-Одоо арилжааны банкуудаар дамжуулж олгож байгаа шүү дээ. Арилжааны банкууд руу мөнгө нь шилжигдээд тэндээсээ хийгдэхийг одоо төрийн сангаас хийх шийдвэр гаргаж байгаа. Богино хугацаанд асуудал шийдвэрлэгддэг байх боломжуудыг харж шийдэж байгаа. Сангийн яам системээ ашиглан төрийн үйлчилгээг богино хугацаанд гар утсаар хийдэг болгох чиглэл рүү явж байна.

-Арилжааны банкууд шимтгэл авдаг нь больж байгаа юм уу?

-Бид нар мөнгө шил-жүүлэхдээ арилжааны банкуудаар дамжуулдаг байсан. Одоо шууд төрийн сангаас хийдэг тогтолцоо руу оръё гэж ярьж байна. Төрөөс үзүүлдэг үйлчилгээнүүдийг мөн ялгаагүй нэг системээр хийдэг болж байгаатай уялдуулан эрх долоо хоногт энэ талаар дэлгэрэнгүй, нарийн мэдээлэл өгнө.

-Өндөр хааны нисэх онгоцны буудлыг шинэчлэх 3.8 сая ам.долларын асуудал төсөвт суугдсан уу?

-Кувейтийн буцалтгүй тусламжаар хийгдэж байгаа ажил. Төсөв нь зардал талдаа суугдаад л явж байгаа. Орлого нь мэдээж тусламжийнх.

-НӨАТ-ын 0.2 хувийн буцаалтыг нэмэгдүүлэх боломжтой юу?

-НүБ-д бүртгэлтэй улс орнуудаас НӨАТ буцааж өгдөг орон бол гурав, дөрөвхөн байдаг. Үүний нэг нь Монгол Улс. НӨАТ -ыг 100 хувь буцааж өгөх ёстой гэж ярьдаг. Түүн шиг худлаа зүйл байхгүй. Бусад орнууд бүгд авдаг. Бид татвар төлөх ёстой. худалдаанаас авдаг хоёр төрлийн татвар байдаг. худалдааны татвар, нэмэгдсэн өртгийн албан татвар. худалдааны татвар бол нийт үнийн дүнгээс шууд авдаг. АНУ-д байдаг. НӨАТ гэдэг бол зөрүүг нь тооцож байгаад авагддаг. НӨАТ-ын хамрагдалт жилээс жилд нэмэгдэж байгаа.

-Эдийн засгийн өсөлтийг иргэдийн амьдралд бодитойгоор хүртээх, үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн ханшийг тогтвортой байлгах талаар ямар бодлого баримталж байна вэ?

-Уих-аас төсвийн тодотгол хийхгүй гэсэн байр суурийг хоёр жил барьсны хүчинд эдийн засгаа босгож чадсан. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 85 хувьд хүрээд байсан өрөө бид буулгасан. Валютын нөөц нэг тэрбум ам.доллар байсныг 3.8 тэрбум ам.долларт хүргэж өсгөсөн. Валютын нөөцөө өсгөж, дотоодын өрийн хэмжээг бууруулснаар үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн ханш тогтвортой байх нөхцөлүүдийг бүрдүүлж байна. үндэсний мөнгөн тэмдэгтийг тогтвортой байлгахын тулд дунд, урт хугацааны бодлого шаардагдана. Мөн Засгийн газраас өрхийн орлогыг нэмэгдүүлэх чиглэлд анхаарлаа хандуулан ажиллаж байна.